Του Μιχαλη Κατσιμίτση
Ίσως να μην το έχετε προσέξει, αλλά αυτήν τη στιγμή στο σαλόνι σας υπάρχει ένας μονόκερος. Για την ακρίβεια, δεν είναι αυτήν τη στιγμή μόνο, αλλά από πάντα. Κι αν αυτό σας φαίνεται παράλογο, τότε μάλλον αγνοείτε σε σημαντικό, ίσως ανησυχητικά σημαντικό, βαθμό τον ρόλο που το παράλογο παίζει στη ζωή μας.
Στο σύντομο αυτό σημείωμα θέλω να επισημάνω τη διαστροφή στην αντιμετώπιση του λογικού και του παράλογου. Ο πολιτισμός μας έχει θέσει ως κορωνίδα των πάντων τη λογική. Ωστόσο, επιδιώκουμε το λογικό (στην καλύτερη περίπτωση) και καταλήγουμε να σκεφτόμαστε και να ενεργούμε με βάση το παράλογο. Κι όμως, αυτό δεν αποτελεί παραδοξότητα, ούτε περιθωριακή συμπεριφορά. Αντιθέτως, θα μπορούσα να πω (με ή χωρίς υπερβολή) ότι χαρακτηρίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά, σε τέτοιο μάλιστα σημείο, ώστε ο Justin E.H. Smith (Irrationality, a history of the dark side of reason, 2019) να επισημαίνει ότι είναι παράλογο να επιδιώξουμε να αποβάλουμε το παράλογο τόσο από την κοινωνία όσο και από την ίδια μας τη σκέψη.
Η παραδοξότητα σε όλο αυτό έγκειται στον λάθος τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τη λογική και, κατ’ επέκταση, το παράλογο. Είμαστε όντα που το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας περιβάλλεται από αυτό που ονομάζουμε «παράλογο». Τα συναισθήματα, τα όνειρα, οι επιθυμίες, οι φόβοι είναι οι πηγές παράλογης αντιμετώπισης της ζωής, που μας οδηγούν είτε σε θετικές είτε σε αρνητικές συμπεριφορές για εμάς και τους άλλους (π.χ. θεωρίες συνωμοσίας, θυσίες, σημαντικές ανακαλύψεις, φόνους κτλ.). Η λογική, από τη μεριά της, είναι απλώς και μόνο η διαδικασία επεξεργασίας των δεδομένων που οι ίδιοι θέτουμε προς εξέταση. Αν, λοιπόν, τροφοδοτήσουμε τη διαδικασία (λογική) με παράδοξα στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που φαίνονται είτε να μην είναι πραγματικά είτε να είναι επιζήμια για εμάς ή τους άλλους, τότε θα δούμε στο σαλόνι όχι μόνο τον μονόκερο αλλά και πολλά άλλα φανταστικά πλάσματα και, μάλιστα, θα χαρούμε με αυτή τη συνάντηση.
Με άλλα λόγια, το να εξετάζουμε αν μια σκέψη ή πράξη (δική μας ή άλλων) είναι λογική ή παράλογη είναι κάτι χωρίς νόημα, εκτός από πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις. Όχι μόνο αυτό, αλλά και μας καθιστά έρμαια όσων είναι ικανών να κρύβουν το παράλογο πίσω από εντυπωσιακά λογικά επιχειρήματα, τόσο στον ιδιωτικό όσο και, κυρίως, στον δημόσιο βίο. Και το κάνουν επειδή αναγνωρίζουν πόσο μεγάλη επιρροή ασκεί το παράλογο, είτε προς θετικά είτε προς αρνητικά μονοπάτια. Εξάλλου, δεν είναι μυστικό ότι δραστηριότητες όπως η διαφήμιση, το μάρκετινγκ, η «επικοινωνιακή πολιτική» των κομμάτων χρησιμοποιούν αποκλειστικά στοιχεία αντλημένα από τον χώρο του «παράλογου», ανεξαρτήτως του αν αυτό που επιδιώκουν είναι να πείσουν για κάτι θετικό είτε θέλουν να μας χειραγωγήσουν προς ίδιον όφελος.
Δεν θα πρέπει να μας τρομάζει η διαπίστωση ότι η ζωή μας κινείται σε αυτόν τον χώρο που είτε απαξιωτικά είτε από φόβο χαρακτηρίζουμε ως «παράλογο». Σε αυτόν οφείλεται όλη η ομορφιά, αλλά και ο τρόμος, που βιώνουμε καθημερινά. Μέσα σε αυτόν έχουμε πετύχει τα καλύτερα και τα χειρότερα. Το ζήτημα, σε τελική ανάλυση, είναι το αν και σε ποιον βαθμό (θέλουμε να) έχουμε τη δυνατότητα να τον δαμάσουμε, ώστε να αντλούμε ό,τι πιο θετικό μπορούμε για τη ζωή μας. Αλλά και το θετικό αυτό θα το κρίνουμε, πάλι, με βάση τον «παράλογο» κόσμο μας…
–Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD
Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου έλαβε και το διδακτορικό του. Έχει λάβει δύο υποτροφίες, του The Ryoichi Sasakawa Young Leaders Fellowship Fund (παρέχεται σε άτομα με οργανωτικές/ηγετικές ικανότητες) και του Ιδρύματος Παναγιώτη & Έφης Μιχελή. Έχει διδάξει ως λέκτωρ ΠΔ/407 στον Τομέα Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ «Νεότερη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία» και «Συστηματική Φιλοσοφία και Εισαγωγή στη Νεότερη Φιλοσοφία». Επίσης δίδαξε στο πρόγραμμα «Ακαδημία Πλάτωνος, η Πολιτεία και ο Πολίτης» του ΕΚΠΑ, αλλά και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ τα τελευταία χρόνια διδάσκει νεότερη φιλοσοφία και ηγεσία στο ΜΠΣ «Φιλοσοφία και διοίκηση» του ΕΚΠΑ. Έχει δώσει πλήθος διαλέξεων πάνω σε θέματα φιλοσοφικού ενδιαφέροντος. Ασχολείται με τη μετάφραση και την επιμέλεια κειμένων, κυρίως φιλοσοφικού και ιστορικού περιεχομένου. Έχει συμμετάσχει ενεργά στην οργάνωση φιλοσοφικών κυρίως συνεδρίων. Άρθρα του σχετικά με την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και την αγορά εργασίας, αλλά και την ηγεσία έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και ιστοτόπους, ενώ έχει συγγράψει και βιβλία για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Είναι συγγραφέας του εξ αποστάσεως αγγλόφωνου προγράμματος φιλοσοφίας «Ancient Philosophy: The Art of Living», καθώς και συν-συγγραφέας του ελληνόφωνου «Αρχαία Κίνα: Μαθήματα Στρατηγικής και Ηγεσίας», τα οποία προσφέρει το E-Learning του Πανεπιστημίου Αθηνών.