Του Βασίλη Ταλαμάγκα
Η 3η Σεπτεμβρίου 1974 αποτελεί ορόσημο στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Την ημέρα αυτή, ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ), ένα κόμμα που έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην πορεία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Η ιδρυτική Διακήρυξη, με το σύνθημα «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση, Δημοκρατική Διαδικασία», εξέφραζε ένα όραμα ριζοσπαστικό για την εποχή, που ανταποκρινόταν στις προσδοκίες ενός λαού που έβγαινε τραυματισμένος από τη δικτατορία.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, χαρισματικός ηγέτης με διεθνή εμπειρία και πολιτική διορατικότητα, κατάφερε να εκφράσει τη δημοκρατική παράταξη και να δημιουργήσει έναν μαζικό, λαϊκό φορέα εξουσίας. Το 1981, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές με ποσοστό άνω του 48%, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή στην ελληνική πολιτική ζωή. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία σηματοδότησε τη μετάβαση σε ένα κράτος πρόνοιας, με έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη, την αναδιανομή του πλούτου και την ενίσχυση των ασθενέστερων στρωμάτων.
Κατά τη διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ (ιδιαίτερα στις δεκαετίες του ’80 και του ’90), προχώρησαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις: καθιέρωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), επέκταση της δωρεάν Παιδείας, αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, βελτίωση των εργασιακών δικαιωμάτων, προσλήψεις στο Δημόσιο μέσω ΑΣΕΠ και ενίσχυση της ισότητας των φύλων. Παράλληλα, η εξωτερική πολιτική του ΠΑΣΟΚ υπό τον Παπανδρέου ακολούθησε μια πιο αυτόνομη γραμμή, επιδιώκοντας την ισότιμη συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΟΚ (νυν Ευρωπαϊκή Ένωση), χωρίς να υποτάσσεται άκριτα στις μεγάλες δυνάμεις.
Ωστόσο, η πορεία του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν απαλλαγμένη από αντιφάσεις και κριτικές. Οι υπερβολές του κρατισμού, η διόγκωση του Δημόσιου Τομέα, η εξάρτηση από τον δανεισμό και φαινόμενα διαφθοράς κλόνισαν την εικόνα του κόμματος, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 2000 και μετά. Η κρίση χρέους και η υπογραφή των Μνημονίων το 2010 από την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου (υιού του Ανδρέα) οδήγησε σε μια απότομη πτώση της λαϊκής στήριξης και σε έναν ιστορικό μετασχηματισμό του κόμματος.
Παρόλα αυτά, η επίδραση του ΠΑΣΟΚ στην ελληνική κοινωνία παραμένει βαθιά. Η «πασοκική» περίοδος συνέβαλε καθοριστικά στον εκδημοκρατισμό της χώρας, στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων και στη διαμόρφωση της σύγχρονης πολιτικής κουλτούρας. Η κληρονομιά του Ανδρέα Παπανδρέου παραμένει αντικείμενο ιστορικής μελέτης, αλλά και πηγή έμπνευσης για γενιές που αναζητούν κοινωνική δικαιοσύνη και προοδευτική πολιτική.
Σήμερα, το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί και να επανασυνδεθεί με τις κοινωνικές του ρίζες, μάλλον χωρίς επιτυχία μέχρι τώρα.
Η 3η του Σεπτέμβρη δεν είναι απλώς μία ημερομηνία ίδρυσης· είναι σημείο αναφοράς για την αναζήτηση ενός κοινωνικά δίκαιου μέλλοντος.
