Η παράσταση “Εχθρός του λαού” σε διασκευή και σκηνοθεσία του Γερμανού σκηνοθέτη και καλλιτεχνικού διευθυντή της Schaubühne, Τόμας Όστερμάιερ, που από το 2012 έχει παρουσιαστεί με τεράστια επιτυχία σε περισσότερες από 40 χώρες, ανεβαίνει στο Θέατρο Κνωσός, για πρώτη φορά με Έλληνες ηθοποιούς.
Η πρεμιέρα είναι την Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2025. Εισιτήρια εδώ
«Ο “Εχθρός του λαού”, ήταν το αγαπημένο έργο του Χίτλερ». Ένας από τους πολλούς προβοκατορικους ισχυρισμούς που χρησιμοποίησε ο Γερμανός σκηνοθετης Τόμας Οστερμάιερ, σε ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με τα μαρξιστικά στοιχεία του έργου (αν υπάρχουν τέτοια). Ήταν μάλλον μια προσπάθεια, να καταρρίψει στερεότυπα ή βεβαιότητες που ενδέχεται να βαραίνουν, την μυθολογία του έργου, στην θεατρική του πορεία, από το 1882 που γράφτηκε από τον Ίψεν, μέχρι σήμερα. Στην μελέτη Ibsen and Hitler: The Playwright, the Plagiarist, and the Plot for the Third Reich του Steven Sage, πράγματι αναλύεται ο τρόπος που πιθανόν χρησιμοποίησε ο Χίτλερ τα έργα του Ίψεν, συμπεριλαμβανομένου του “Εχθρού του Λαού”, ως “σενάρια” για την ιδεολογία του και λογοέκλεψε ιδέες για το Mein Kampf. Οι μελέτες προς αυτήν την κατεύθυνση είναι λίγες, ωστόσο αποτελούν ένα τρανταχτό παράδειγμα, για να διαφανεί πόσο εύκολο είναι, η στρέβλωση να προκύψει εκ των έσω. «Είναι ένα έργο που μπορεί να δώσει έρεισμα και στις δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος», συμπλήρωσε στην συνέχεια ο Τόμας Οστερμάιερ.
Το έργο
Κεντρικός ήρωας είναι ο Τόμας Στόκμαν, γιατρός στα δημοτικά λουτρά μιας παραθαλάσσιας πόλης της Νορβηγίας, η οποία ευημερεί χάρη στον τουρισμό των λουτρών. Ο Δρ. Στόκμαν ανακαλύπτει ότι τα νερά των λουτρών είναι μολυσμένα και βλαβερά για την υγεία. Ως ιδεαλιστής και ευσυνείδητος επιστήμονας, θέλει πάση θυσία να αποκαλύψει την αλήθεια και να προτείνει άμεσα μέτρα για την εξυγίανση, παρόλο που το κόστος θα είναι τεράστιο για την πόλη. Αντιμέτωπος βρίσκεται με τον αδελφό του, τον Πέτερ Στόκμαν, ο οποίος είναι ο δήμαρχος της πόλης και πρόεδρος των λουτρών. Ο δήμαρχος και οι μηχανισμοί της εξουσίας- τα ΜΜΕ, οι οικονομικοί παράγοντες, η πλειοψηφία των πολιτών- αρνούνται να δεχτούν την αλήθεια και να αναλάβουν το κόστος, φοβούμενοι την καταστροφή της οικονομίας της πόλης. Όταν ο Δρ. Στόκμαν προσπαθεί να ενημερώσει τους συμπολίτες του, όχι μόνο δεν εισακούγεται, αλλά γίνεται θύμα εκφοβισμού, συκοφαντίας και κοινωνικού αποκλεισμού από όλους, οι οποίοι στρέφονται εναντίον του για χάρη του “κοινού συμφέροντος” και της “οικονομικής ευημερίας”. Τελικά, ο Τόμας χαρακτηρίζεται ως «ένας εχθρός του λαού».
Μέσα από την λιτή αλλά αδρή δραματουργία του έργου, το κεντρικό δίλημμα, διαγράφεται ξεκάθαρο: η επιστημονική αλήθεια έναντι των οικονομικοπολιτικών συμφερόντων και η διερεύνηση της μοίρας του ατόμου που στρέφεται εναντίον της πλειοψηφίας. «Πιστεύω ότι είναι σοκαριστικό το πώς ένα έργο που γράφτηκε 140 χρόνια πριν, είναι τόσο επίκαιρο ακόμα και σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι βιώνουμε ακόμα και σήμερα, με σχετικό τρόπο, αυτή την αντίφαση», σημειώνει ο Τόμας Οστερμάιερ. Σήμερα, η ηθική διαχωριστική γραμμή της επιλογής είναι συχνά δυσδιάκριτη, καθώς κάθε φαινομενικά απλή επιλογή του σύγχρονου ανθρώπου αποτελεί μια σημαντική πολιτική πράξη. Το αντίστοιχο βίωμα του σημερινού ριζοσπαστικοποημένου ατόμου, είναι πολύ πιο σύνθετο και θολό από αυτό του κατοίκου της μικρής Νορβηγικής λουτρόπολης του 1882. Πως να είχε οραματιστεί ο Ίψεν, τον σύγχρονο περιβαλλοντικό ακτιβιστή, που φοράει, όμως, μια μπλούζα Made in China, μια βιομηχανία δηλαδή περιβαλλοντικής καταστροφής, που εκμεταλλεύεται οικονομικά ανήλικους εργαζόμενους; Πόσο ο σύγχρονος επαναστατημένος πολίτης μπορεί να ταυτιστεί με τον Τόμας Στόκμαν, ή αντίθετα πόσο ο Τόμας Στόκμαν μπορεί να τον εκφράσει;
Ακριβώς για αυτό ο Τόμας Οστερμάιερ προχωρά σε διασκευές έργων, με ανατρεπτικές και πολιτικά ριζοσπαστικές προσεγγίσεις, ενεργοποιώντας τα κλασικά έργα, με σύγχρονα εργαλεία. Στο τέλος του Κουκλόσπιτου του, αντί η Νόρα να εγκαταλείψει, σκοτώνει τον Τόρβαλντ με ένα πιστόλι, υπογραμμίζοντας έτσι μια πιο ριζοσπαστική και βίαιη ρήξη με την πατριαρχική κοινωνία και την καταπίεση που βιώνει (αυτό χωρά μπόλικη δραματουργική συζήτηση). Ερωτηθείς για την αναγκαιότητα τον διασκευών, υπήρξε καταπέλτης, παραδίδοντας μαθήματα ιστορίας θεάτρου σε 60 δευτερόλεπτα: «Γνωρίζετε τον Φιλάργυρο του Μολιέρου; Ήταν διασκευή, ενός ρωμαϊκού έργου του Πλαύτου. Γνωρίζετε τον Άμλετ του Σαίξπηρ; Είναι διασκευή. Από ένα έργο σκανδιναβικής μυθολογίας του 1066. Τα περισσότερα έργα του Σαίξπηρ και του Μολιέρου ήταν διασκευές. Το να διασκευάζεις ένα κείμενο, που υπήρχε ήδη, είναι μέρος του DNA του θεάτρου. Είναι η δική μας η τωρινή αστική κοινωνία, που έχει μια περίεργη άποψη, “πολιτιστικής ταυτότητας”, ότι υπάρχει μια “αλήθεια” σε ένα κλασικό έργο που πρέπει να “προστατέψουμε”. Δεν υπάρχει. “Τα πάντα ρει” που λένε και οι Έλληνες. Όλα αλλάζουν διαρκώς. Είμαστε απολύτως ελεύθεροι. Ο μόνος κανόνας που υπάρχει στο θέατρο είναι αυτός. Η Τέχνη είναι ελεύθερη. Είμαστε απολύτως ελεύθεροι να κάνουμε ότι θέλουμε.»
Η φύση του έργου οδήγησε σε κοινωνικό πολιτικές αναλύσεις, σχετικά με την πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη και την Γερμανία: «Αυτό που φοβάμαι περισσότερο είναι το πώς αλλάζει ο δημόσιος λόγος. Το πώς επιστρέφουμε σε ρητορικές που έχουν να κάνουν με το έθνος με την οικογένεια, με τη θρησκεία, με το να μιλάμε για θεούς. Είναι σαν να μην συνέβησαν τα τελευταία 20-40 χρόνια χειραφετητικού δημόσιου λόγου. Νιώθω ότι σήμερα ο δημόσιος λόγος είναι ίσως χειρότερος από ότι ήταν στη δεκαετία του 80, γιατί είμαστε πιο αντιδραστικοί. Έχουμε πιο έντονα εθνικά αφηγήματα και έχουμε περισσότερο μίσος προς τους φτωχούς. Αυτό που μου φαίνεται ότι είναι η πραγματική απειλή, για παράδειγμα ότι στη Γερμανία το ακροδεξιό κόμμα σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις είναι στα 26%, ενώ το Συντηρητικό Κόμμα βρίσκεται στο 24%. Ποτέ δεν πίστευα ότι μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά την ύπαρξη των Ναζί στη Γερμανία, ότι θα φτάσουμε να είναι το ακροδεξιό κόμμα στην πρώτη θέση δημοφιλίας. Το θέατρο μπορεί να είναι όντως ισχυρό, ωστόσο οι πραγματικοί αγώνες δεν δίνονται στο θέατρο. Οι πραγματικοί αγώνες δίνονται στο δρόμο. Δίνονται στην πραγματική πολιτική. Έρχομαι εδώ ως Γερμανός γιατί είμαι Γερμανός και ως Γερμανός μπορεί να νιώθω ενδεχομένως και ντροπή και προς την Ελλάδα. Ωστόσο, επειδή δεν είμαι ένας άνθρωπος που πιστεύει στα έθνη, έρχομαι εδώ περισσότερο ως διεθνιστής, γιατί πιστεύω ότι τα έθνη είναι μία ιδέα που μπορούμε να καταρρίψουμε σιγά σιγά»
Βάσια Μπακετέα
Ταυτότητα παράστασης
Διασκευή Florian Borchmeyer & Thomas Ostermeier
Σκηνοθεσία Thomas Ostermeier
Ενδυματολόγος Nina Wetzel
Σχεδιασμός ήχου Malte Beckenbach, Daniel Freitag
Δραματουργία Florian Borchmeyer
Σχεδιασμός φωτισμών Erich Schneider
Συντελεστές ελληνικής παραγωγής
Μετάφραση Αντώνης Γαλέος
Συνεργάτης Σκηνοθέτης Christoph Schletz
Σκηνογράφος Jan Pappelbaum
Ζωγραφική σκηνικού Katharina Ziemke
Σχεδιασμός φωτισμών Σοφία Αλεξιάδου
Ενδυματολόγος Νατάσσα Παπαστεργίου
Σχεδιασμός ήχου Ηλίας Φλάμμος
Σκηνογράφος – προσαρμογή σκηνικού Νατάσα Τσιντικίδη
Κατασκευή σκηνικού Θωμάς Μαριάς
Μουσική διδασκαλία Εύη Νάκου
Φωτογραφίες Πάτροκλος Σκαφίδας
Βοηθός σκηνοθέτη Ειρήνη Λαμπρινοπούλου
Βοηθός ενδυματολόγου Μαριάνθη Ράδου
Παίζουν Κωνσταντίνος Μπιμπής, Μιχάλης Οικονόμου, Λένα Παπαληγούρα, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Στέλιος Δημόπουλος, Άλκηστις Ζιρώ, Ιάσονας Άλυ
Πηγή: Αθήνα 9,84
