Ο Διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας μιλάει συνεχώς και με κάθε ευκαιρία για τα 40 δισ. ευρώ παραοικονομίας, πάντα με βάση τα ποσά που δηλώνουν επίσημα οι Έλληνες πολίτες και ενώ αναλύονται οι διάφοροι αριθμοί κυρίως στην κατανάλωση .
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στο τελευταίο δελτίο οικονομικών εξελίξεων του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, η παραοικονομία στην Ελλάδα το 2022 –δηλαδή το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που αποκρύπτονται από τις επίσημες αρχές για χρηματικούς, ρυθμιστικούς και θεσμικούς λόγους– ήταν στο 20,9% του ΑΕΠ ή περίπου 46 δισ. ευρώ. Μάλιστα η ελληνική παραοικονομία είναι υψηλότερη ως ποσοστό του ΑΕΠ κατά 3,3 μονάδες από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι κύριοι παράγοντες σύμφωνα με το ΚΕΠΕ που συμβάλλουν ώστε η χώρα να έχει τόσο υψηλά ποσοστά της «μαύρης » οικονομίας όπως αλλιώς λέγεται είναι:
- Το πολύ υψηλό ύψος των έμμεσων φόρων
- Η ανεργία
- Η φορολογική ηθική
- Το υψηλό ποσοστό αυτοαπασχόλησης
- Ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων
- Το ρυθμιστικό πλαίσιο
Τα υπολογιστικά μοντέλα λένε ότι στην Ελλάδα από τα 46 δισ. ευρώ της παραοικονομίας, το 37,6% (17,3 δισ. ευρώ) οφείλονται στο επίπεδο της αυτοαπασχόλησης.
Σημαντικο «μερίδιο» 18% (8,3 δισ. ευρώ) έχει η ανεργία και 10% (4,6 δισ. ευρώ) η λεγόμενη φορολογική ηθική. Οι υψηλοί συντελεστές έμμεσων φόρων και οι συχνές πληρωμές με μετρητά στις επιχειρήσεις οδηγούν σε φοροδιαφυγή μεγάλης κλίμακας. Επιπλέον, τα πολύπλοκα φορολογικά και ρυθμιστικά συστήματα, η απουσία ενός ευέλικτου νομικού πλαισίου και η διαφθορά είναι οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της παραοικονομίας.
Το 2022 η αυτοαπασχόληση στην Ελλάδα καταγραφόταν από τη Eurostat στο 27,1%. Το 2023 υποχώρησε στο 26,3% παραμένοντας όμως σαν ποσοστό το υψηλότερο στην ΕΕ. Την ίδια στιγμή έχει αλλάξει ο τρόπος φορολόγησης των αυτοαπασχολούμενων με την εισαγωγή του τεκμαρτού τρόπου φορολόγησης μειώνοντας της εστίες της φοροδιαφυγής που είναι κομμάτι της παραοικονομίας.
Στο πεδίο των έμμεσων φορων , η κατάσταση είναι μάλλον χειρότερη, με το ποσοστό αυτών στο μείγμα των εσόδων του κράτους διαρκώς να αυξάνεται, καθώς είναι κυβερνητική επιλογή η μείωση των άμεσων φόρων.
Για την ανεργία το 2023 τέλειωσε με ποσοστό 12%, ενώ τον Αύγουστο του 2025 ,η ανεργία μετρήθηκε μειούμενη σημαντικά στο 8,1%.
Η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών είναι ραγδαία σε ολη την Ελλάδα . Την περίοδο 2019-2024 οι πληρωμές με κάρτες έχουν αυξηθεί 158%, ενώ μόνο το σύστημα πληρωμών IRIS γνωρίζει εκτόξευση 2.500%.
Το ΚΕΠΕ τονίζει ότι το 2025 αποτελεί κρίσιμο έτος για να συνεχιστεί και να ενισχυθεί η τάση υποχώρησης της παραοικονομίας —πάνω στα θεμέλια των προσπαθειών του παρελθόντος
Οι βασικές προτάσεις και πολιτικές κατευθύνσεις είναι:
-Συνέχιση και ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων που ήδη «τρέχουν» ,
Μέτρα όπως η σύνδεση POS με ταμειακές, η υποχρεωτική αποδοχή ηλεκτρονικών πληρωμών, η χρήση της πλατφόρμας myDATA, η ψηφιακή κάρτα εργασίας, η υποχρεωτική ηλεκτρονική διαμεσολάβηση στις συναλλαγές ακινήτων, η αύξηση των προστίμων για χρήση μετρητών άνω των 500 € έχουν ήδη καθοριστεί και επιδιώκεται η πλήρης εφαρμογή τους
-Ενίσχυση του φορολογικού ελέγχου και των συστημάτων ανάλυσης κινδύνου
Να αξιοποιηθούν πιο ολοκληρωμένα εργαλεία data analytics, τεχνητή νοημοσύνη και διασταυρώσεις δεδομένων (τράπεζες, ΔΕΚΟ, πληροφοριακά συστήματα) για να εντοπίζονται ύποπτες δραστηριότητες και να στοχεύονται έλεγχοι πιο αποδοτικά.
-Μείωση του μη μισθολογικού κόστους
Το ΚΕΠΕ θεωρεί βασική προτεραιότητα τη μείωση των εισφορών, των επιβαρύνσεων και των φορολογικών αντικινήτρων, ειδικά για μικρές επιχειρήσεις, ώστε να μειωθεί η «πίεση συμμόρφωσης» και το κίνητρο για παραοικονομία.
-Απλούστευση και σταθερότητα φορολογικού πλαισίου
Να μειωθεί η πολυπλοκότητα, η συχνότητα αλλαγών και οι ρυθμιστικές αβεβαιότητες που κρατούν επιχειρήσεις σε “αναμονή” ή οδηγούν σε παραβατικότητα.
-Ενίσχυση της φορολογικής ηθικής και της εμπιστοσύνης
Πρέπει να ενισχυθεί η νοοτροπία συμμόρφωσης με θεσμικά και κοινωνικά μηνύματα, εκστρατείες ενημέρωσης, διαφάνεια στη χρήση των φορολογικών εσόδων, συστήματα λογοδοσίας και ανταποδοτικότητας.
-Εστίαση σε τομείς υψηλού κινδύνου (τουρισμός, οικοδομή, μικροεμπόριο, αγροτικό εισόδημα)
Στον τουρισμό και στην οικοδομή υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για «μαύρες» συναλλαγές (υπηρεσίες μετρητών, μη έκδοση αποδείξεων). Ειδικοί έλεγχοι και φορολογικά κίνητρα / κυρώσεις σ’ αυτούς τους τομείς μπορούν να αποφέρουν σημαντικά κέρδη.
-Αποτελεσματικές κυρώσεις και ταχύτερη δικαστική μεταχείριση
Δεν αρκεί να επιβάλλονται πρόστιμα — πρέπει να εισπράττονται, να επιβάλλονται απαγορεύσεις ή προσωρινές διακοπές λειτουργίας σε επιχειρήσεις-παραβάτες και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες στις διοικητικές και ποινικές δικαστικές αίθουσες.
-Κίνητρα για ένταξη των επιχειρήσεων
Θέσπιση κινήτρων προς επιχειρήσεις που σταδιακά “βγαίνουν στο φως” (μειωμένος φορολογικός συντελεστής για τα πρώτα έτη, επιδοτήσεις ψηφιακού εξοπλισμού, καθοδήγηση συμμόρφωσης) ώστε να διευκολυνθεί η μετάβαση.
-Συνδυασμός δημοσιονομικής πολιτικής με αναπτυξιακή πολιτική
Η φορολογική συμμόρφωση δεν θα πετύχει αν η οικονομία σέρνεται. Το ΚΕΠΕ προβλέπει ανάπτυξη 2,1 % για το 2025, στηρίζοντας τη ζήτηση και τις επενδύσεις
Ακόμα όμως και με σωστό σχεδιασμό, η καταπολέμηση της παραοικονομίας αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια:
-Η νοοτροπία και η κοινωνική αποδοχή της φοροδιαφυγής — δεν «χτυπιέται» εύκολα.
-Η αντίσταση συντεταμένων ομάδων συμφερόντων επωφελούνται από την αδιαφάνεια.
-Ο δημοσιονομικός κίνδυνος: αν εφαρμοστούν αυστηρά μέτρα απότομα, μπορεί να υπάρξουν κοινωνικές αντιδράσεις ή επιδράσεις στην οικονομική δραστηριότητα.
Η Ελλάδα έχει ήδη σημειώσει πρόοδο στην υποχώρηση της παραοικονομίας, αλλά το μέγεθός της παραμένει εξαιρετικά μεγάλο. Το 2025 και το 2026 είναι σταθερές ευκαιρίες να ενταθούν οι μεταρρυθμίσεις, να εξειδικευθούν οι έλεγχοι, να ενισχυθεί η φορολογική ηθική και να δημιουργηθούν κίνητρα για νομιμότητα.
Η πολιτική βούληση που υπάρχει , η θεσμική συνέπεια και η τεχνολογική υποστήριξη θα κρίνουν το τελικό αποτέλεσμα.
