[…]
Οι αντίπαλοι στόλοι οσμίζονται, αρκετά κοντά πλέον, ο ένας τον άλλον. Πού θα γίνη όμως η μοιραία συνάντησι, η πεπρωμένη αντιμετώπισι; Δεν ήταν αναγκαστικό εκ των πραγμάτων να γίνη στις Εχινάδες νήσους, που μολονότι βασίλειο των Ομηρικών Ταφίων και μολονότι διαβόητο κέντρο και ορμητήριο πανσπερμίας κουρσάρων, είχαν απολησμονηθή από την Ιστορία.
Ο Καπουτάν Πασσάς προσπέρασε τα κάστρα Ρίου – Αντιρρίου και βγήκε στον κόλπο των Πατρών στις 6 Οκτωβρίου, ακολούθησε πλεύσι προς τα δεξιά και διανυκτέρευσε στην παραλία της αρχαίας Καλυδώνας, προσδοκώντας να ξημερώση ημέρα νίκης.
Ο Δον Ζουάν απόπλευσε το βράδυ της ίδιας ημέρας από την Κεφαλλονιά. Η νύχτα επήλθε σκοτεινή. Άπνοια στον ουρανό. Γαλήνη ακύμαντη στην θάλασσα. Έσβησε τα φώτα. Απαγόρευσε κάθε θόρυβο. Συνάντησι την νύκτα εκεί έξω δεν ήταν καθόλου επιθυμητή. Για να μην κουράζωνται χωρίς λόγο οι ήδη κατάκοποι κωπηλάτες του σταμάτησε και τα κουπιά. Εμπιστεύτηκε στα θαλάσσια ρεύματα. Και στα πνεύματα της Ειμαρμένης! Εκείνα τον οδήγησαν προς την Οξυά, προς τις Εχινάδες. Διανυκτέρευσαν εκεί. «Νήσους ναυβάταις απροσφόρους» (σ.σ. «για τους ναύτες κακοζύγωτα νησιά», μεταφράζει ο Θρασύβουλος Σταύρου) τις ονομάζει ο Ευριπίδης σ’ ένα στίχο τής «Ιφιγένειας εν Αυλίδι». Οι έμπειροι όμως Έλληνες ναυτικοί, που έβριθαν στα Χριστιανικά πλοία του, ήταν καλοί πλοηγοί και για τας «απροσφόρους ναυβάταις» νήσους.
Ξημέρωνε Κυριακή. Μέρα Κυρίου. Γιορτή της Santa Maria del Rosario και της Αγίας Ιουστίνης.
Ο τολμηρός Καρά-Κοτζά με την φρεγάτα του κατασκόπευσε τον κόλπο να εξιχνιάση παρουσία εχθρού. Ώρα πρωινή 7 τής 7 Οκτωβρίου είδε τα πρώτα πανιά να ξεμπουκάρουν από τις Εχινάδες. Εχθρός εν όψει! Έδωσε το σύνθημα. Προσπάθησε να υπολογίση τη δύναμι. Γελάστηκε. Τα βραχονήσια έκρυβαν ακόμα όλη την αριστερή πτέρυγα του Βενιέρου, που, προκειμένου ν’ αναπτυχθή εκεί κοντά, έπλεε στην ουρά του στόλου. Μετάδωσε τον υπολογισμό του στον Καπουτάν Πασσά: «Ως 150 πλεούμενα είναι!»
— Δε μ’ ενδιαφέρει πια όσοι και να ’ναι! απάντησε ο Αλής. Πάω να τους κτυπήσω!
Την ίδια ώρα ο Δον Ζουάν, όταν του είπαν να καλέση πολεμικό Συμβούλιο, απάντησε:
— Τα λόγια τελείωσαν! Πόλεμο τώρα!
Ο άνεμος ξημέρωσεν ευνοϊκός για τους Τούρκους. Και ξεκούραστα όπως ήταν τα πληρώματα δεν άργησαν να πάρουν τον προσχεδιασμένο σχηματισμό τους μάχης. Σχηματισμό κλασσικό για την τακτική της εποχής. Παράταξι σε ημικύκλιο με τον Αρχιναύαρχο στην μέση, πίσω την εφεδρεία, ενισχυμένες αριστερά και δεξιά πτέρυγες.
Ο Χριστιανικός στόλος, έχοντας και τον άνεμο αντίθετο, βράδυνε να συμπληρώση τον σχηματισμό του, που είχε μελετηθή και αποφασιστή όταν ήταν ακόμα στην Κέρκυρα. Για να βραδύνη λίγο τον χρόνο και κράτηση τη δέουσα απόστασι, διάταξε ο Δον Ζουάν να λάμνουν τα κουπιά όπισθεν. Η παράταξί του πανομοιότυπη. Αυτός στο κέντρο με την εφεδρεία πίσω του, οι Βενετσιάνοι στην αριστερά πτέρυγα, η μοίρα του Ντόρια στη δεξιά. Αλλά μπροστά-μπροστά, από δυό σε κάθε τμήμα, οι εξ τρίκροτες γαλεάσσες της Βενετιάς, τα πλωτά φρούρια, τα μεγάλα θωρηκτά μάχης της εποχής. Αναπετάχτηκαν στις ναυαρχίδες τα ιερά λάβαρα. Μοιράστηκαν άφθονα τρόφιμα και κρασί στα πληρώματα. Αντήχησεν ένας κανονιοβολισμός. Πρόκλησι σε μάχη. Απάντησεν άλλος. Αποδοχή της προκλήσεως.
Την ώρα εκείνη, για πρώτη φορά στην Ιστορία του κόσμου, βρέθηκαν πεντακόσια καράβια και 88 χιλιάδες άνθρωποι επάνω σ’ αυτά, έτοιμοι, πρόθυμοι, ασυγκράτητοι να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων και να θυσιαστούν για τα ιδανικά τους! Ιδανικά που τα φλόγιζε θρησκευτική πίστι, θεοφοβούμενος φανατισμός.
Όλο το άνθος της Ιταλικής και Ισπανικής αριστοκρατίας στόλιζε τα Χριστιανικά πλοία, στα οποία λαμποκοπούσαν οι χαλύβδινοι θώρακες, τα χαλύβδινα κράνη και όπλα. Όλος ο αθέρας (σ.σ. ανθός, αφρόκρεμα) του Ισλαμισμού, σερακέρηδες, πασσάδες, μπέηδες από τα μεγαλύτερα σόια της Ανατολής και της Αφρικής, κοσμούσε τα Τουρκικά πλοία, που ήταν φρεσκοβαμμένα με φανταχτερά κόκκινα και πράσινα ραβδωτά χρώματα, αντηχούσαν δε όλα από θορυβώδη εμβατήρια. Μέσα και στους δυο στόλους χιλιάδες Έλληνες θα πολεμούσαν —τι φρικτό!— και εναντίον αδελφών, αλλά με την ελπίδα της ελευθερίας στις πονεμένες καρδιές.
Ο Αίολος, που ευνοούσε με τον άνεμό του από την αυγή τους Τούρκους, άλλαξε διάθεσι. Στις 11 η ώρα ο άνεμος κόπασε τελείως. Ο Ποσειδώνας έσπευσε να γαληνέψη τον κόλπο. Καθρέφτης η θάλασσα. Καθρέφτης που έφτανε φτερωτός ο Άρης να χαράξη με το σπαθί του επάνω του, ακόμα για μια φορά, τα πεπρωμένα της Ανθρωπότητος.
Ο Δον Ζουάν εμπήκε σ’ ένα ελαφρό σκάφος και κρατώντας υψωμένον τον Τίμιο Σταυρό πέρασε από τις πρύμνες όλων των πλοίων, εμψυχώνοντας τους πολεμιστές του με το σύνθημα «Νίκη ή θάνατος!». Έπειτα γύρισε στην Ναυαρχίδα κι επάνω στην γέφυρά της χόρεψε με δυο επιτελείς του το χορό της εποχής «Gaillarde»!
Δεν θυμίζει η σκηνή κάτι από τον ομορφοστολισμό των Σπαρτιατών του Λεωνίδα πριν απ’ τη μάχη των Θερμοπυλών;
Υπενθυμίζω ότι ο Δον Ζουάν, γεννημένος το 1547, ήταν τότε 24 μόλις χρόνων παλληκάρι, με ένδοξο πολεμικό παρελθόν, που του είχεν ενσταλάξει στα νεανικά στήθη την αρετήν εκείνη των αγωνιστών που οι πρόγονοί μας ονόμαζαν με την ποιητική λέξι «χάρμη», την πολεμική χαρά, το χαρούμενο πολεμικό μένος.
Η μεγαλειώδης σύρραξι άρχισεν. Οι γαλεάσσες, προχωρημένες στoν ανάμεσο των στόλων, άνοιξαν σφοδρές ομοβροντίες, που έβλαψαν τα Τουρκικά πλοία και κλόνισαν την ενότητα της παρατάξεώς τους. Δεν ήταν όμως όσον αναμένονταν καταπληκτικά τα αποτελέσματά τους. Ο Αλής κατόρθωσε να τις προσπεράση και να βρεθή αντιμέτωπος του Δον Ζουάν. Άρχισε πρώτος σφοδρό κανονιοβολισμό. Τα καράβια των Χριστιανών ήταν χαμηλότερα από τα Τουρκικά. Και πολλές βολές των κανονιών τους περνούσαν από πάνω τους. Είχαν συμβουλεύσει τον Δον Ζουάν να μην κανονιοβολήση πρώτος, αλλά ν’ αφήση να πλησιάση ο εχθρός. Έτσι οι δικές του ομοβροντίες βρήκαν ευκολώτερα στόχους. Με τις πρώτες κανονιές καταρρίφτηκε το μεγάλο πρυμναίο φανάρι της γαλέρας του Αλή Πασσά. Κακός οιωνός. Τα χρυσοστόλιστα φανταχτερά εκείνα φανάρια ήταν σύμβολα του μεγαλείου των Αρχηγών. Διακρίνονται με τον τίτλο «fanale» οι γαλέρες τους. Τις πρώτες κανονιές δεν άργησε να επακολουθήση το τρομερό τρίξιμο της συγκρούσεως των ξύλινων πλοίων. Εδώ άρχιζεν η ανηλεής, η ανοικτίρμονη (σ.σ. αδυσώπητη, ανελέητη), η ανυποχώρητη μάχη σώμα προς σώμα, στήθος με στήθος, βραχίονα προς βραχίονα. Η μάχη που δεν ήταν πλέον στόλου προς στόλον αλλά γαλέρας προς γαλέραν. Η μάχη που κατέβαζε στο ίδιο επίπεδο, στον ίδιο τρόπο, στον ίδιο κίνδυνο τον ύπατον Αρχηγό με τον έσχατον οπλίτη. Όλες οι ζωές άξιζαν πια το ίδιο! Ο θάνατος απολάμβανε την εξίσωσι που του προσφερόταν τόσο πρόθυμα.
Ο Μουεζινζαδέ Αλής, όταν είδε ότι οι γενίτσαροί του διώχτηκαν από τη Χριστιανική ναυαρχίδα, που είχαν για μια στιγμή εισβάλει, και τώρα οι Ισπανοί φάντηδες εισβάλαν στη δική του, εγκατάλειψε το πρυμναίο θωράκιο από το οποίο (δεινός σκοπευτής) τόξευε τους εχθρούς του και, ατρόμητος, κρατώντας στο χέρι το σπαθί του και στ’ άλλο ένα στιλέτο, όρμησε κατεπάνω τους κραυγάζοντας — «Αλλάχ Εκμπέρ!» Δεν πρόφτασε όμως να προχωρήση και μια σφαίρα τον βρήκε στο μέτωπο. Κυλίστηκε νεκρός στο κατάστρωμα. Λέγεται ότι κάποιος Χριστιανός κωπηλάτης πήρε το σπαθί κάποιου εκεί κοντά σκοτωμένου και του έκοψε το κεφάλι. Άλλοι λένε πως το κάρφωσαν σε λόγχη και το στήσαν στο κατάρτι της Χριστιανικής ναυαρχίδος. Άλλοι, ότι το πήγαν στον Δον Ζουάν και διάταξε να το ρίξουν στη θάλασσα. Ευτυχέστερος θάνατος για έναν ηρωικό και πολεμοχαρή ναυμάχο δεν μπορούσε να υπάρξη!
Σε λίγο η ιερή σημαία της Μέκκας κατέβαινε απ’ τον μεγάλον ιστό της Τουρκικής Ναυαρχίδος και υψωνόταν εκεί η σημαία του Σταυρού! Ο Άρης είχε βγάλει την απόφασί του. Η μάχη είχε κριθή. Η οριστικοποίησι της νίκης πέρασε, βέβαια, από πολλές άλλες φάσεις. Φάσεις αφαντάστου ηρωισμού, λυσσώδους σκληρότητος, αποτρόπαιας φρίκης. Δεν είναι δυνατό να προχωρήσω σε περιγραφή των λεπτομερειών της γιγαντομαχίας εκείνης. Με πολύν κόπο και θανατερή θυσία μπόρεσε να καταβάλη στην αριστερή πτέρυγα ο γενναίος Μπαρμπαρίγκο τον εξ ίσου γενναίο αντιβασιλέα της Αλεξάντρειας Σιρόκο Πασσά, που σκοτώθηκε κι αυτός, εκεί, παρά τις εκβολές του Αχελώου. Στην δεξιά πτέρυγα λίγο έλειψε ν’ αποβούν καταστροφικοί ατυχείς χειρισμοί του Ντόρια. Χάθηκαν εκεί το άνθος των ιπποτών της Μάλτας και του Αγίου Στεφάνου, της Πίζας καθώς και των Γερμανών μαχητών. Και κατόρθωσε στο τέλος να περισωθή, φεύγοντας με 30 γαλέρες, ο Ουλούτς Αλής, που τον άλλο χρόνο προβιβάστηκε σε Καπουτάν Πασσά.
Οι φρικωδέστερες κραυγές τρόμου, πόνου, ελέους που αντήχησαν ποτέ στην Οικουμένη, ακούστηκαν εκεί. Ήταν τα ουρλιαχτά των βογαδόρων, των κωπηλατών, που, αλυσοδεμένοι στα κάτεργα, καιγόντουσαν ζωντανοί σαν λαμπάδες ή καταποντίζονταν μέσα στις γαλέρες, χωρίς να μπορούν να λυθούν απ’ τα δεσμά τους να πέσουν στη θάλασσα, να προσπαθήσουν να σωθούν. Η τραγωδία της ζωής των οικτρών εκείνων σκλάβων είναι από τις πιο απάνθρωπες που δοκίμασαν ποτέ επί της γης έμψυχα όντα. […]
*Απόσπασμα από ομιλία που είχε εκφωνήσει ο ναυπάκτιος λογοτέχνης, πολιτικός και ακαδημαϊκός Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας (φιλολογικό ψευδώνυμο Γ. Αθάνας, 1893/4-1987) στην Ακαδημία Αθηνών, στο πλαίσιο έκτακτης συνεδρίας που είχε πραγματοποιηθεί στις 12 Οκτωβρίου 1971, με αφορμή τη συμπλήρωση 400 ετών από τη διεξαγωγή της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου.
Ο Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας
Στις 7 Οκτωβρίου 1571 οι ναυτικές δυνάμεις του πάπα Πίου Ε’, των Ισπανών και των Ενετών συγκρούστηκαν με τον τουρκικό στόλο και τους αρχιπειρατές που τον ακολουθούσαν.
Η συντριβή του τουρκικού στόλου στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (πρόκειται για την τελευταία ναυτική σύγκρουση που διεξήχθη με κωπήλατα σκάφη) σηματοδότησε την απαρχή της κατάρρευσης του τουρκικού ναυτικού.
