Απελευθερώθηκε από ρωσική φυλακή και πολέμησε στην Ουκρανία με την υπόσχεση της ελευθερίας, της λύτρωσης και των χρημάτων. Τώρα, ο Αντρέι Γιαστρέμποφ, ο οποίος ήταν ανάμεσα σε δεκάδες χιλιάδες άλλοτε καταδικασμένους στρατιώτες, είναι μέρος ένας κύματος επιστροφής από το πεδίο της μάχης με δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις για τη ρωσική κοινωνία.
Ο Α. Γιαστρέμποφ, 22 ετών, ο οποίος εξέτιε ποινή για κλοπή, επέστρεψε στην πατρίδα του εντελώς αλλαγμένος. «Ολοι νιώθουμε σαν να βρίσκεται σε κάποιου είδους ύπνωση, σαν να είναι άλλος άνθρωπος» δήλωσε συγγενής του, ο οποίος μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας λόγω φόβου για αντίποινα. «Φαίνεται να μην έχει κανένα συναίσθημα».
Χιλιάδες κατάδικοι έχουν σκοτωθεί, πολλοί μέσα σε λίγες ημέρες ή και σε ώρες από την άφιξή τους στο μέτωπο, όπως αναφέρουν Ρώσοι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και Ουκρανοί αξιωματούχοι. Οσοι ζήσουν και επιστρέψουν στην πατρίδα τους παραμένουν σε μεγάλο βαθμό σιωπηλοί, φοβούμενοι την τιμωρία αν μιλήσουν.
Η απόφαση του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν να επιτρέψει σε μια ομάδα μισθοφόρων να στρατολογήσει Ρώσους κατάδικους για να υποστηρίξει την παραπαίουσα πολεμική εκστρατεία του σηματοδοτεί μια καμπή στην 23χρονη διακυβέρνησή του, λένε ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα και νομικοί εμπειρογνώμονες. Η πολιτική αυτή παρακάμπτει κάθε ρωσικό νομικό προηγούμενο και δίδεται χάρη σε εγκληματίες, οι οποίοι επιστρέφουν στα σπίτια τους. Στο πλαίσιο αυτό, όμως, αυξάνεται ο κίνδυνος της εγκληματικότητας στην κοινωνία, γεγονός που υπογραμμίζει το βαρύ τίμημα που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο Βλ. Πούτιν ώστε να αποφύγει την ήττα.
40.000 κρατούμενοι έχουν ενταχθεί στις ρωσικές δυνάμεις
Από τον Ιούλιο, περίπου 40.000 κρατούμενοι έχουν ενταχθεί στις ρωσικές δυνάμεις, σύμφωνα με τις δυτικές μυστικές υπηρεσίες, την ουκρανική κυβέρνηση και μια ένωση για τα δικαιώματα των κρατουμένων, τη Russia Behind Bars, η οποία συλλέγει αναφορές από πληροφοριοδότες σε όλες τις ρωσικές φυλακές. Η Ουκρανία ισχυρίζεται ότι σχεδόν 30.000 έχουν λιποτακτήσει, έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί, αν και ο αριθμός αυτός δεν μπορεί να επαληθευτεί από ανεξάρτητες πηγές.
Οι περισσότεροι από τους στρατευμένους εξέτιαν ποινή για μικροεγκλήματα, όπως ληστείες και κλοπές, αλλά τα αρχεία από ένα σωφρονιστικό ίδρυμα που ήρθαν στην κατοχή των New York Times δείχνουν επίσης ότι στρατολογούνται άνδρες που είχαν καταδικαστεί για βιασμούς κατά συναυτουργία και για πολλαπλούς φόνους.
«Δεν υπάρχουν άλλα εγκλήματα και άλλες τιμωρίες» δήλωσε η Ολγα Ρομάνοβα, επικεφαλής της οργάνωσης Russia Behind Bars. «Τα πάντα είναι πλέον επιτρεπτά, και αυτό επιφέρει πολύ εκτεταμένες συνέπειες για κάθε χώρα».
Πριν από έξι και πλέον μήνες, η μεγαλύτερη μισθοφορική οργάνωση της Ρωσίας, η Wagner, και ο ιδρυτής της, ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, άρχισαν να στρατολογούν συστηματικά κατάδικους, σε κλίμακα που δεν είχε παρατηρηθεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προκειμένου να ενισχύσουν την αιματηρή επίθεση στην ουκρανική πόλη Μπαχμούτ. Ωστόσο, η επιχείρηση παραμένει σε μεγάλο βαθμό κάτω από ένα πέπλο μυστικότητας και προπαγάνδας.
Σύμφωνα με ακτιβιστές και δικηγόρους για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η Wagner κατάφερε να αποφύγει τη «δημοσιότητα» εκμεταλλευόμενη τους πιο περιθωριοποιημένους Ρώσους πολίτες, δηλαδή τους 350.000 κρατουμένους των σωφρονιστικών ιδρυμάτων.
Επέστρεψαν με μετάλλια και ανταμοιβές
Δεκάδες επιζώντες από τα πρώτα τάγματα κρατουμένων άρχισαν να επιστρέφουν πίσω στη Ρωσία αυτόν τον μήνα με μετάλλια, ανταμοιβές και έγγραφα που η Wagner ισχυρίζεται ότι τους παρέχουν ελευθερία. Οι χάρες αυτές είναι πιθανό να επιταχυνθούν καθώς λήγουν τα εξάμηνα συμβόλαια στρατολόγησης στην οργάνωση, φέρνοντας ενδεχομένως τη ρωσική κοινωνία αντιμέτωπη με την πρόκληση της επανένταξης χιλιάδων τραυματισμένων ανδρών που έχουν στρατιωτική εκπαίδευση, ιστορικό εγκληματικότητας και περιορισμένες προοπτικές απασχόλησης.
«Πρόκειται για ψυχολογικά συντετριμμένους ανθρώπους, που επιστρέφουν με μια αίσθηση δικαιοσύνης, μια πεποίθηση ότι σκότωσαν για να υπερασπιστούν την πατρίδα» δήλωσε η Γιάνα Γκέλμελ, Ρωσίδα δικηγόρος για τα δικαιώματα των κρατουμένων. «Είναι πιθανό να πρόκειται για πολύ επικίνδυνους ανθρώπους».
Ούτε ο Γ. Πριγκόζιν, μέσω του γραφείου Τύπου του, ούτε η σωφρονιστική υπηρεσία της Ρωσίας ήταν διαθέσιμοι για κάποιο σχόλιο.
Για να καταγράψουν την εκστρατεία στρατολόγησης, οι Times πήραν συνεντεύξεις από ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικηγόρους, συγγενείς στρατολογημένων κρατουμένων, λιποτάκτες και φυλακισμένους που αποφάσισαν να παραμείνουν πίσω από τα κάγκελα διατηρώντας επαφή με τους συντρόφους τους στην πρώτη γραμμή του πολέμου.
Αυτοί περιέγραψαν ένα εξελιγμένο σύστημα που δόμησε η Wagner, βασισμένο στα κίνητρα και στη βία, με την υποστήριξη του Κρεμλίνου, για να αναπληρώσει τις αποδεκατισμένες στρατιωτικές γραμμές της με αμφιλεγόμενες και πιθανώς παράνομες μεθόδους.
«Συνεχίστε μέχρι να σκοτωθείτε»
Ο Αντρέι Μεντβέντεφ δήλωσε ότι εντάχθηκε στην Wagner λίγες ημέρες μετά την ολοκλήρωση της ποινής φυλάκισής του για κλοπή. Πρώην κατάδικος με στρατιωτική εμπειρία, λέει ότι τέθηκε επικεφαλής ενός αποσπάσματος κρατουμένων που στάλθηκαν σε μια «αποστολή αυτοκτονίας» γύρω από την περιοχή του Μπαχμούτ.
Μας είπαν: «Συνεχίστε μέχρι να σκοτωθείτε» δήλωσε ο Α. Μεντβέντεφ σε τηλεφωνική συνέντευξη από τη Ρωσία μετά τη λιποταξία του τον Νοέμβριο. Εκτοτε διέφυγε στη Νορβηγία και υπέβαλε αίτηση για πολιτικό άσυλο.
Σε βίντεο που δημοσιεύτηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο Γ. Πριγκόζιν υποσχέθηκε στους κρατουμένους ότι θα έπαιρναν 100.000 ρούβλια τον μήνα – το ισοδύναμο των 1.700 δολαρίων εκείνη την εποχή, σχεδόν το διπλάσιο του μέσου μηνιαίου μισθού της Ρωσίας. Προσέφερε επίσης μπόνους ανδρείας 80.000 δολάρια ως αποζημίωση στο ενδεχόμενο θανάτου και, εφόσον επιβιώσουν του εξάμηνου συμβολαίου στρατολόγησης, ελευθερία με τη μορφή προεδρικής αμνηστίας. Παράλληλα προειδοποίησε ότι όσοι το έσκαγαν, έκαναν χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ή είχαν σεξουαλικές σχέσεις, θα δολοφονούνταν.
«Δεν υπάρχουν πιθανότητες επιστροφής στη φυλακή» είπε ο Γ. Πριγκόζιν σε ομιλία του προς τους κρατούμενος τον Σεπτέμβριο. «Οσοι φτάνουν εκεί και λένε “νομίζω ότι βρίσκομαι σε λάθος μέρος”, θα χαρακτηρίζονται λιποτάκτες και θα εκτελούνται».
Πρώην κρατούμενος ο ίδιος, ο Γ. Πριγκόζιν γνωρίζει την κουλτούρα των φυλακών, συνδυάζοντας επιδέξια την απειλή της τιμωρίας με την υπόσχεση μιας νέας, αξιοπρεπούς ζωής, όπως αναφέρουν ακτιβιστές δικαιωμάτων και οικογένειες κρατουμένων.
«Δεν πήγε για τα λεφτά, ήταν πολύ περήφανος για κάτι τέτοιο» είπε η Αναστασία για έναν συγγενή της που κατατάχθηκε στη Wagner. «Πήγε επειδή ντρεπόταν, ήθελε να αποκαταστήσει το όνομά του ενώπιον της μητέρας του».
Οι επισκέψεις του Γ. Πριγκόζιν στη φυλακή δημιούργησαν αμέσως νομικά ερωτήματα. Η στρατολόγηση μισθοφόρων είναι παράνομη στη Ρωσία, ενώ μέχρι πέρυσι ο ίδιος αρνείτο την ύπαρξη της οργάνωσης.
Στα χαρτιά, οι κρατούμενοι δεν πήγαν ποτέ στον πόλεμο, απλώς μεταφέρθηκαν σε ρωσικές φυλακές κοντά στα ουκρανικά σύνορα, σύμφωνα με τα αιτήματα ενημέρωσης που κατέθεσαν οι συγγενείς τους.
Οταν η Αναστασία, η οποία ζήτησε να παραμείνει μυστικό το επώνυμό της, προσπάθησε να μάθει πού βρίσκεται ο φυλακισμένος συγγενής της, οι υπεύθυνοι της είπαν απλώς ότι δεν ήταν διαθέσιμος.
Ο 26χρονος Ιγκορ Ματγιούκιν, καταδικασμένος ληστής από τη Σιβηρία, χωρίς οικογένεια, εξέτιε την τρίτη ποινή του στην απομακρυσμένη περιοχή του Κρασνογιάρσκ όταν ο Γ. Πριγκόζιν έφτασε με ελικόπτερο, τον Νοέμβριο, προσφέροντάς του ελευθερία με αντάλλαγμα τη στράτευση.
Κλίμα φόβου
Ορμώμενος από την ευκαιρία μιας νέας ζωής, ο Ι. Ματγιούκιν υπέγραψε αμέσως. Λίγες ημέρες αργότερα, βρισκόταν σε ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης κοντά στην κατεχόμενη ουκρανική πόλη του Λουκάνσκ. Αυτό που συνάντησε εκεί, όπως είπε, δεν είχε καμία σχέση με την «ομάδα πατριωτών» που περίμενε πως θα έβρισκε.
Ο Ι. Ματγιούκιν περιέγραψε ένα κλίμα φόβου που είχε εμφυσήσει η Wagner ώστε να συνεχίσουν οι κατάδικοι να πολεμούν. Είπε ότι απειλούνταν με συνοπτικές εκτελέσεις και τουλάχιστον ένας άνδρας της μονάδας του απομακρύνθηκε έπειτα από ανυπακοή σε διαταγές και δεν επέστρεψε ποτέ.
Οταν το στρατόπεδο εκπαίδευσής του δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση από τους Ουκρανούς, ο Ι. Ματγιούκιν άδραξε την ευκαιρία να διαφύγει, εκμεταλλευόμενος την αναταραχή. Είπε ότι έκτοτε προσπαθεί να επιστρέψει στη φυλακή του από ένα κρησφύγετο στη Ρωσία. Συγγενής του Ι. Ματγιούκιν επιβεβαίωσε ότι είχε καταταγεί στην Wagner, αλλά άλλες πτυχές της αφήγησης του δεν κατέστη δυνατόν να επαληθευτούν από άλλες ανεξάρτητες πηγές.
Για να ενισχύσει τους μειωμένους αριθμούς στρατολόγησης, η Wagner δημοσιεύει βίντεο με τους κρατούμενους που επιστρέφουν και στους οποίους δίνεται χάρη.
«Χρειαζόμουν τα ταλέντα για να σκοτώσω τον εχθρό στον πόλεμο», είπε ο Γ. Πριγκόζιν σε βίντεο. «Οσοι θέλετε να επιστρέψετε, σας περιμένουμε να επιστρέψετε. Οσοι θέλετε να παντρευτείτε, να βαπτιστείτε, να σπουδάσετε – προχωρήστε με τις ευχές μας».
Σε ορισμένα βίντεο δίνονται στους κρατούμενους έγγραφα που περιγράφονται ως συγχωροχάρτια ή ακυρώσεις καταδικαστικών αποφάσεων. Ωστόσο, κανένα από αυτά τα έγγραφα δεν έχει δημοσιοποιηθεί, γεγονός που εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη νομιμότητά τους. Οι συνήγοροι των δικαιωμάτων λένε ότι οι αμνηστίες είναι σπάνιες, χρονοβόρες και πολύπλοκες νομικές διαδικασίες που δεν έχουν ποτέ εκδοθεί στη Ρωσία σε κλίμακα που να πλησιάζει αυτό που υπόσχεται η Wagner.
Μόνο ο Βλ. Πούτιν μπορεί να δώσει χάρη βάσει του ρωσικού Συντάγματος και το Κρεμλίνο δεν έχει δημοσιεύσει τέτοια διατάγματα από το 2020. Το 2021, ο Βλ. Πούτιν απένειμε χάρη σε μόλις έξι άτομα, σύμφωνα με το Κρεμλίνο.
Λαμβάνουν χάρη «με αυστηρή τήρηση του ρωσικού νόμου»
Ο εκπρόσωπος Τύπου του Βλ. Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε την Παρασκευή στους δημοσιογράφους ότι οι καταδικασθέντες στρατιώτες της Wagner λαμβάνουν χάρη «με αυστηρή τήρηση του ρωσικού νόμου». Αρνήθηκε να κάνει περαιτέρω σχόλια, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η διαδικασία αποτελεί κρατικό μυστικό. «Υπάρχουν διατάγματα τόσο ανοιχτά όσο και διαβαθμισμένα» είπε.
Σύμφωνα με τη ρωσική νομοθεσία, όλες οι αιτήσεις απονομής χάριτος αξιολογούνται από εξειδικευμένες περιφερειακές επιτροπές πριν φτάσουν στο Κρεμλίνο. Ωστόσο, δύο μέλη τέτοιων επιτροπών δήλωσαν ότι δεν έχουν λάβει καμία αίτηση από καταδικασθέντες στρατιώτες. Ενας από αυτούς τους αξιωματούχους εκπροσωπεί την πόλη της Αγίας Πετρούπολης, την κατοικία του Α. Γιαστρέμποφ.
Οι ακτιβιστές των δικαιωμάτων λένε ότι το διφορούμενο νομικό καθεστώς των κρατουμένων που επιστρέφουν υπονομεύει το σύστημα δικαιοσύνης της Ρωσίας και συνδέει τη μοίρα τους με τη Wagner.
Αφού πέρασε μόλις τρεις εβδομάδες στην πατρίδα του, ο καταδικασμένος Α. Γιαστρέμποφ δήλωσε ότι ετοιμάζεται ήδη να επιστρέψει στο μέτωπο, παρά τα μεγάλα ποσοστά απωλειών που υπέστη η μονάδα του, σύμφωνα με το Russia Behind Bars. «Θέλω να υπερασπιστώ τη μητέρα πατρίδα» δήλωσε σε μια σύντομη συνέντευξη την Παρασκευή. «Μου άρεσαν τα πάντα εκεί πέρα. Η ζωή του πολίτη είναι βαρετή».
Πηγή: New York Times
