Ποια ήταν η Μάρθα Γκράχαμ, που τιμάται στο Μέγαρο Μουσικής

Το ιστορικό συγκρότημα Martha Graham Dance Company παρουσιάζει την επετειακή παράσταση των 100 χρόνων της, “The First and the Future”, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Μάρθα Γκράχαμ: Η Οντολογική Αναζήτηση και η Δραματουργία του Σώματος

Η Μάρθα Γκράχαμ δεν ήταν απλώς μια χορογράφος· ήταν μια επαναστάτρια που αναμόρφωσε την τέχνη του χορού στον 20ό αιώνα. Συγκρινόμενη συχνά με τον Πικάσο και τον Στραβίνσκι για την επιρροή της, έχει χαρακτηριστεί ως «Χορεύτρια του Αιώνα» για την Αμερική. Η συνεισφορά της υπερέβη την τεχνική, εισάγοντας ένα νέο οντολογικό παράδειγμα στην κατανόηση της κίνησης ως φορέα νοήματος και δραματουργίας.

Η Σύμπτυξη του Εσωτερικού και του Εξωτερικού Χώρου

Η Γκράχαμ, επηρεασμένη από την ψυχανάλυση και τις θεωρίες του βάθους του Carl Jung, απέρριψε τη θεατρική ελαφρότητα των προκατόχων της, επιζητώντας την απελευθέρωση της «πρωτογενούς ενέργειας». Δημιούργησε μια δικής της κινητική γλώσσα, γνωστή ως Τεχνική Γκράχαμ, με βασικούς πυλώνες τη Συστολή (Contraction) και την Αποδέσμευση (Release), με την οποία μετέτρεψε το θωρακικό διάφραγμα, σε πηγή εκπομπής κίνησης. Η συστολή έγινε η σωματική μεταφορά της ενδόμυχης αγωνίας και της σεξουαλικής έντασης, ενώ η αποδέσμευση σηματοδότησε τη λύτρωση ή την αναπνοή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το σώμα έπαψε να είναι απλός εκτελεστής κινήσεων και μετατράπηκε σε φορέας συναισθημάτων. Αυτές οι δύο στοιχειώδεις κινήσεις, που πηγάζουν από τη φυσική διαδικασία της αναπνοής, χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν πρωταρχικά συναισθήματα και σωματικό πόνο με έντονες, γωνιώδεις και άμεσες κινήσεις, σε πλήρη αντίθεση με την «υπερφυσική» χάρη του κλασικού χορού. Η ίδια συνέχισε να χορεύει μέχρι τα 76 της χρόνια και ολοκλήρωσε την αυτοβιογραφία της, Blood Memory, λίγο πριν τον θάνατό της το 1991.

Η Δραματουργία των Έργων

Το χορογραφικό της corpus, αριθμώντας 181 έργα, λειτούργησε ως μια μετα-μυθοπλασία, όπου η κίνηση συνδιαλέγεται με την ιστορία, τον μύθο, τη θρησκεία και την ψυχολογία. Έργα όπως η «Clytemnestra» (1958) και το «Night Journey» (1947), όπου ανατέμνει τους αρχαίους ελληνικούς μύθους, της Κλυταιμνήστρας και της Ιοκάστης. Ήταν ψυχοδράματα που χρησιμοποιούσαν τους αρχαίους μύθους ως οχήματα για τη διερεύνηση του σύγχρονου γυναικείου ψυχισμού. Χορογράφησε την αμερικανική εμπειρία, με έργα όπως το «Appalachian Spring» (1944), συλλαμβάνοντας τη λιτότητα, την ευλάβεια και την αισιοδοξία του νέου κόσμου.

Η Συγκρότηση ενός Καθολικού Θεάματος

Η διορατικότητα της Γκράχαμ εκδηλώθηκε και στη στρατηγική της επιλογή συνεργατών, οι οποίοι συνέβαλαν στην ανάδειξη του έργου της σε καθολικό θέαμα. Στην σκηνογραφία συνεργάστηκε με τον Isamu Noguchi. Ο γλύπτης, με τα λιτά, συμβολικά σκηνικά του, απελευθέρωσε τη σκηνή από την ψευδαίσθηση, δημιουργώντας χώρους που λειτουργούσαν ως «ψυχολογικοί τόποι» και επέτρεπαν στο σώμα της Γκράχαμ να κυριαρχήσει. Παρόλο που πρόθεση της ήταν να απομακρυνθεί από την ονειρικότητα του κλασικού χορού, η Γκράχαμ συνεργάστηκε επίσης με κορυφαίους καλλιτέχνες του μπαλέτου, αποδεικνύοντας τη διαθεματικότητα της τέχνης της. Ο θρυλικός χορευτής του κλασικού μπαλέτου Ρούντολφ Νουρέγιεφ χόρεψε σε έργα της Γκράχαμ, όπως το «Lucifer» (1975) και το «Appalachian Spring», προσφέροντας μια νέα διάσταση στο ρεπερτόριό της, η κορυφαία μπαλαρίνα του 20ού αιώνα Μαργκότ Φοντέιν συνεργάστηκε επίσης μαζί της, επιδεικνύοντας τη δύναμη της τεχνικής της να ενσωματώνει χορευτές από διαφορετικά είδη. Η επιρροή της Γκράχαμ στους χορευτές αυτούς δεν αφορούσε μόνο την τεχνική, αλλά και τη φιλοσοφία της θεατρικότητας και του βάθους της έκφρασης, στοιχεία που μετέφεραν στη δική τους καλλιτεχνική δημιουργία.

Το κουστούμι, ως συνδημιουργός

Η συνεργασία της με κορυφαίους σχεδιαστές μόδας, όπως ο Halston στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, ο Calvin Klein, και η Donna Karan, υπογράμμισε τη επιδραστικότητα του κοστουμιού στην δουλειά της. Η μόδα, μέσω της Γκράχαμ, εισήλθε στον χορό, αποδεικνύοντας ότι το ρούχο είναι προέκταση της κίνησης και αναπόσπαστο κομμάτι του χορευτικού δράματος. Το σόλο «Lamentation» (Θρήνος), που χορογραφήθηκε από τη Μάρθα Γκράχαμ το 1930, αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά και ριζοσπαστικά έργα του πρώιμου σύγχρονου χορού, όπου το κοστούμι δεν είναι απλώς ρούχο, αλλά ουσιαστικό στοιχείο της δραματουργίας και της κινησιολογικής ανάλυσης.

Σε αντίθεση με τα κοστούμια του κλασικού μπαλέτου που επιδιώκουν την ανάδειξη της γραμμής και της ελαφρότητας, το κοστούμι του «Lamentation» —γνωστό ως tube dress— λειτουργεί ως κινητό γλυπτό και περιοριστικό πλαίσιο. Πρόκειται για ένα μακρύ, ελαστικό ύφασμα που τυλίγει σφιχτά το σώμα της, από το κεφάλι μέχρι τους αστραγάλους, αφήνοντας μόνο το πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια εκτεθειμένα.

Η Γκράχαμ δεν εκτελεί κινήσεις μέσα στον χώρο, αλλά εντός του υφάσματος. Το ύφασμα τεντώνεται, συμπιέζεται και παραμορφώνεται με κάθε κίνηση, καθιστώντας τον πόνο ορατό και απτό. Το ίδιο το ένδυμα γίνεται η αντίσταση που πρέπει να ξεπεράσει ή να εκφράσει το σώμα. Το έργο πραγματεύεται τον θρήνο όχι ως εξωτερική εκδήλωση, αλλά ως εσωτερική εμπειρία και σωματική συντριβή. Η τεχνική Γκράχαμ, στο σόλο αυτό τονίζεται δραματικά. Όταν ο κορμός συστέλλεται, το ύφασμα δημιουργεί έντονες, γωνιώδεις γραμμές και πικρές πτυχώσεις που οπτικοποιούν την συναισθηματική πίεση και το σφίξιμο του στήθους. Οι πτυχώσεις αυτές αποτελούν οπτικά «κραυγές πόνου».

“The First and The Future” στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Η επετειακή παράσταση “The First and The Future” που θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, είναι ένας διάλογος ανάμεσα σε εμβληματικά έργα της Μάρθας Γκράχαμ, όπως το Chronicle και το Errand into the Maze, και σε νέες τολμηρές παραγωγές όπως το Cave του χορογράφου Hofesh Schechter.

Εισιτήρια εδώ

Βάσια Μπακετέα

Συντελεστές

Καλλιτεχνική διεύθυνση: Janet EILBER

Χορεύουν: Lloyd KNIGHT, Xin YING, Leslie Andrea WILLIAMS, Anne SOUDER, Laurel DALLEY SMITH, Grace SAUTTER, Marzia MEMOLI, Richard VILLAVERDE, Devin LOH, Antonio LEONE, Meagan KING, Ane ARRIETA, Zachary JEPPSEN–TOY, Amanda MOREIRA, Jai PEREZ, Ethan PALMA.