Tου Χάρη Θ. Παρασκευόπουλου*
Η δημόσια σύμβαση συνάπτεται μεταξύ ενός ή περισσότερων οικονομικών φορέων και μίας ή περισσότερων αναθετουσών αρχών και έχει σαν αντικείμενο την εκτέλεση έργων, την προμήθεια αγαθών ή παροχή υπηρεσιών με αποδέκτη το κράτος. Αυτή είναι και η βασική διάκριση των δημοσίων συμβάσεων. Πρόκειται, για συμβάσεις έργων, συμβάσεις υπηρεσιών και προμηθειών αλλά και μεικτές συμβάσεις, οι οποίες δύναται να έχουν σαν αντικείμενο δύο ή περισσότερα είδη συμβάσεων.
Επί της ουσίας, η σύναψη δημόσιας σύμβασης είναι ο μοναδικός τρόπος έτσι ώστε οι αναθέτουσες αρχές, δηλαδή το κράτος, οι αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και οι οργανισμοί δημοσίου δικαίου ή ενώσεις αυτών, να αναπτύσσουν συναλλαγές με ιδιώτες ή επιχειρήσεις, δηλαδή τους λεγόμενους οικονομικούς φορείς, προκειμένου να εξυπηρετηθούν όλων των ειδών οι κρατικές ανάγκες και λειτουργίες.
Όσον αφορά τον ορισμό βασικών εννοιών, ως οικονομικοί φορείς νοούνται είτε φυσικά πρόσωπα, είτε νομικά πρόσωπα, είτε ακόμη και κοινοπραξίες ή ενώσεις οικονομικών φορέων, που συνίστανται για την εκτέλεση συγκεκριμένης σύμβασης. Ως αναθέτουσες αρχές, νοούνται το κράτος, οι αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οργανισμοί δημοσίου δικαίου ή οι ενώσεις μιας ή περισσότερων από αυτές τις αρχές αυτές.
Εξάλλου, η σύναψη μιας δημόσιας σύμβασης ακολουθεί μια αλληλουχία κανόνων, αρχής γενομένης από τις μεθόδους σύναψης δημόσιας σύμβασης (όπως ανοικτή ή κλειστή διαδικασία, απευθείας ανάθεση, ανταγωνιστικές διαδικασίες, διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση, συμπράξεις καινοτομίας κ.α.), τη δημοσιότητα (δημοσίευση προκήρυξη σε εθνική επίπεδο ή και ευρωπαϊκό αναλόγως της αξίας της σύμβασης) και τη θέση προθεσμίας για την υποβολή προσφορών.
Κομβική σημασία σε κάθε διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης διαδραματίζει και η επιλογή του κριτηρίου ανάθεσης της σύμβασης. Τα κριτήρια ανάθεσης μπορούν να είναι είτε (α) η πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά, αποκλειστικά βάσει τιμής, οπότε οι προσφορές κατατάσσονται με βάση το κόστους που έχει προταθεί προς την αναθέτουσα, είτε (β) η πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά με βάση τη βέλτιστη σχέση ποιότητας τιμής, οπότε η κατάταξη των προσφορών προκύπτει από την αξιολόγηση και βαθμολογία των προσφορών που έχουν κατατεθεί, στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων που έχουν προσδιοριστεί από την αναθέτουσα αρχή, ήδη, στην προκήρυξη του διαγωνισμού.
Παράλληλα, τα κριτήρια επιλογής που θέτει η προκήρυξη μίας δημόσιας σύμβασης και οι λόγοι αποκλεισμού των οικονομικών φορέων, είναι τα σημεία εκείνα τα οποία εν πολλοίς κρίνουν τη δυνατότητα πρόσβασης των οικονομικών φορέων σε μία διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης. Πρέπει να τίθενται σε συνάρτηση με την εκπλήρωση του δημοσίου συμφέροντος, τις αρχές της αναλογικότητας και ισότιμης μεταχείρισης και την ανάγκη να επικρατεί στην πράξη ο ελεύθερος ανταγωνισμός και να διευκολύνεται η πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Με άλλες λέξεις, τα κριτήρια επιλογής, είτε είναι χρηματοοικονομικά είτε είναι τεχνικής φύσεως, θα πρέπει να αξιοποιούνται από τη διοίκηση ως αποτελεσματικό «φίλτρο» προστασίας του δημοσίου συμφέροντος στη βάση της αρχής της αναλογικότητας, υπό την έννοια ότι μέσω αυτών μπορεί να εξασφαλίζεται πως ο ανάδοχος της σύμβασης τεκμηριώνει, πράγματι, τη δυνατότητά του να εκτελέσει, καλώς και σύμφωνα με τις απαιτήσεις που έχουν τεθεί, τη σύμβαση που πρόκειται να συναφθεί. Διαφορετικά, εγκυμονεί ο κίνδυνος τα κριτήρια επιλογής να αποτελέσουν τελικά «φίλτρο» υπέρμετρου περιορισμού του αριθμού των οικονομικών φορέων, που δικαιούνται να συμμετάσχουν σε μία διαδικασία δημόσιας σύμβασης, ακροβατώντας κατά τον καθορισμό τους μεταξύ της ορθής εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας και της καταχρηστικής άσκησης της προστασίας του δημοσίου συμφέροντος.
Επιπρόσθετα, μείζονος σημασίας είναι και ο σαφής και αναλυτικός καθορισμός των τεχνικών προδιαγραφών της σύμβασης, με ευθύνη, φυσικά, της αναθέτουσας αρχής, για να εξασφαλίζεται, αφενός, ότι ο οικονομικός φορέας γνωρίζει ακριβώς από πριν το αντικείμενο της σύμβασης την οποία επιδιώκει να συνάψει αλλά και, τελικά, ότι το έργο, τα αγαθά ή οι υπηρεσίες που θα παραδοθούν στην αναθέτουσα αρχή θα είναι τα επιθυμητά και, άρα, θα εκπληρώνεται το δημόσιο συμφέρον.
Εν ολίγοις, η δημόσια σύμβαση είναι ένα μέσο που εφηύρε ο νομοθέτης, με απώτερο σκοπό τον περιορισμό του κυριαρχικού τρόπου διοίκησης του κράτους αλλά και την αποφυγή μεροληψιών, αρκεί, όμως, η εφαρμογή του νομικού πλαισίου που τη διέπει να μετουσιώνει το σκοπό αυτό διαρκώς σε πράξη και να μη χρησιμοποιείται εντέχνως ως μανδύας νομιμότητας σε αθέμιτες πρακτικές ή ως κερκόπορτα στη διαφθορά, όπως μπορεί να συμβεί επί παραδείγματι με την καταχρηστική προσφυγή στην κατά τα άλλα νόμιμη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης ή της απευθείας διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση, με το πρόσχημα της κατεπείγουσας ανάγκης.
*Ο κ. Χάρης Θ. Παρασκευόπουλος είναι δικηγόρος, Μ.Δ.Ε. Δημοσίου Δικαίου και υποψήφιος Διδάκτορας
