Το βράδυ του δεύτερου γύρου των εσωκομματικών εκλογών στο ΠΑΣΟΚ ο Νίκος Ανδρουλάκης είπε όλα όσα έπρεπε για να τοποθετήσει το κόμμα του ως βασικό αντίπαλο του Κυριάκου Μητσοτάκη. Πρόταξε το «όλοι μαζί» απευθυνόμενος στους ανθυποψηφίους του, μίλησε για «μεγάλες και γενναίες αλλαγές» και για αγκάλιασμα των νεότερων γενεών αποπειρώμενος να συνομιλήσει με την κοινωνία και με τους απογοητευμένους από την κυβέρνηση, παρουσίασε τις βασικές προτεραιότητες του σχεδίου του: ΕΣΥ, δημόσια παιδεία, θωράκιση του εισοδήματος και των εργασιακών δικαιωμάτων, φθηνή και αξιοπρεπή στέγαση, ανταγωνιστική και παραγωγική οικονομία. «Έχουμε χρέος πάνω από όλα να νικήσουμε στις επόμενες εθνικές εκλογές τη Νέα Δημοκρατία», δήλωσε, θέτοντας ευκρινώς τον στόχο του.
Η ακτινογραφία της ψήφου
Η άνετη επανεκλογή με 59,9% του Ανδρουλάκη έναντι 40,1% του Χάρη Δούκα −αναμενόμενη για τους περισσότερους− και η επικράτησή του έναντι των πέντε στελεχών που τον αμφισβήτησαν και ζήτησαν αλλαγή ηγεσίας, δίνει στον νυν πρόεδρο ισχυρή νομιμοποίηση για την επόμενη ημέρα. Ο Ανδρουλάκης, μετά από αυτή την εσωτερική μάχη και την ξεκάθαρη νίκη του, δεν είναι ο Ανδρουλάκης του χθες, επειδή δεν κέρδισε μόνο τα πρόσωπα που στάθηκαν απέναντί του και τα οποία εξέφραζαν διαφορετικές τάσεις εντός του ΠΑΣΟΚ, από την αριστερόστροφη μέχρι την κεντρώα εκσυγχρονιστική, αλλά και την παλαιά φρουρά του κόμματος που στοιχίστηκε κατά μεγάλο βαθμό πίσω από άλλους υποψήφιους. Κορυφαίο παράδειγμα ο Γιώργος Παπανδρέου, ο οποίος το 2021 ηττήθηκε απευθείας από τον Ανδρουλάκη και το 2024 μέσω του Δούκα, που επέλεξε να υποστηρίξει όπως και ο αδελφός του Νίκος Παπανδρέου. Αυτό σημαίνει ότι το ΠΑΣΟΚ δεν αναγνωρίζει στην οικογένεια την αποκλειστική διαχείριση της βαριάς ανδρεοπαπανδρεϊκής κληρονομιάς, που ακόμη το καθορίζει.
Το ΠΑΣΟΚ, δηλαδή, άλλαξε οριστικά χέρια και ολοκλήρωσε ένα γενεακό άλμα, αλλά μόνο σε ηγετικό επίπεδο. Η ανάλυση των ποιοτικών στοιχείων του πρώτου γύρου δείχνει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της ψήφου των ηλικιών 17 – 24 ετών το συγκέντρωσαν οι νεότεροι υποψήφιοι, Μιχάλης Κατρίνης (6%) και Νάντια Γιαννακοπούλου (5%). Οι υπόλοιποι σε αυτή την ηλικιακή ομάδα κυμάνθηκαν από 2% – 3%. Σύμφωνα με την ανάλυση της εταιρείας Good Affairs, το ΠΑΣΟΚ αρχίζει να ανεβαίνει την ηλικιακή ομάδα 35 – 44 με ποσοστά από 11% (Διαμαντοπούλου) – 16% (Κατρίνης) και είναι πιο ισχυρό στις ηλικίες από 55 ετών και άνω, στις οποίες φθάνει ως και 35% (Διαμαντοπούλου). Την πιο ισορροπημένη, χωρίς δηλαδή μεγάλες αυξομειώσεις, ηλιακή εκπροσώπηση έχει ο Ανδρουλάκης. Ο Δούκας στις ηλικίες 17 – 24 έχει 3% και τη μεγαλύτερη δύναμή του την αντλεί, όπως όλοι, από τους 55 και άνω. Στους φοιτητές και στους άνεργους, συνολικά η απήχηση των υποψηφίων προέδρων ήταν 2% σε αμφότερες τις κατηγορίες. Το γερασμένο προφίλ των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ αποτελεί τροχοπέδη για την άνοδό του.
Η πλειονότητα των ψηφοφόρων του κόμματος δεν ψήφισε ούτε αριστερά ούτε δεξιά, επικρότησε την αυτόνομη πορεία, εκφραστής της οποίας είναι ο νυν πρόεδρος. Μεγάλο και δυσεπίλυτο πρόβλημα είναι ότι το ΠΑΣΟΚ εμφανίζει διαφορετική εικόνα στην περιφέρεια, όπου επικράτησε το δίδυμο Ανδρουλάκη – Δούκα, και διαφορετική στα αστικά κέντρα, τα οποία ψήφισαν Διαμαντοπούλου – Παύλο Γερουλάνο. Αυτό δεν φανερώνει μόνο τα δύο πρόσωπα ή τις δύο ταχύτητες ή τις δύο ψυχές, όπως σχολιάστηκε, του κόμματος. Δείχνει, κυρίως, ότι η διεκδίκηση των μεσαίων αστικών στρωμάτων έχει μετατραπεί σε μια απαιτητική υπόθεση για όλα τα κόμματα, ακόμα και για αυτά που παραδοσιακά συνομιλούσαν προνομιακά μαζί τους, γιατί φαίνεται ότι τα στρώματα αυτά είτε ψηφίζουν συγκυριακά με βάση το συμφέρον τους είτε σε κάποιο βαθμό έχουν βγει εκτός συστήματος, εξαιτίας της συνεχιζόμενης πίεσης που δέχονται από την καθημερινότητα. Σύμφωνα με την ανάλυση της ψήφου στον πρώτο γύρο, η απήχηση συνολικά των υποψηφίων ήταν 17% στους ελεύθερους επαγγελματίες, 16% στους μισθωτούς του δημοσίου τομέα, 19% στους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα, και 33% στους συνταξιούχους. Στους αυτοαπασχολούμενους 6% και στους αγρότες 4%. Ασφαλώς, αυτά τα ποσοστά δεν αντικατοπτρίζουν τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ στις συγκεκριμένες επαγγελματικές κατηγορίες στις βουλευτικές εκλογές, αναδεικνύουν ωστόσο τα ελλείματά του ακόμα και στα παραδοσιακά προνομιακά του ακροατήρια.
Ο ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ, ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΑΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΞΕΚΑΘΑΡΗ ΝΙΚΗ ΤΟΥ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ ΤΟΥ ΧΘΕΣ, ΕΠΕΙΔΗ ΔΕΝ ΚΕΡΔΙΣΕ ΜΟΝΟ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΣΤΑΘΗΚΑΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΞΕΦΡΑΖΑΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΙΣΤΗΚΕ ΚΑΤΑ ΜΕΓΑΛΟ ΒΑΘΜΟ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ. ΤΟ ΠΑΣΟΚ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΕ ΕΝΑ ΓΕΝΕΑΚΟ ΑΛΜΑ, ΑΛΛΑ ΜΟΝΟ ΣΕ ΗΓΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. ΤΟ ΓΕΡΑΣΜΕΝΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΨΗΦΟΦΟΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΡΟΧΟΠΕΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΔΟ ΤΟΥ.
Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών, το ΠΑΣΟΚ έχει περισσότερες δεξαμενές στο Κέντρο, ενδεχομένως και στη δυσαρεστημένη από την κυβερνητική πολιτική Κεντροδεξιά, παρά στους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι, παρά την αποσάθρωση του κόμματός τους κι ενώ έχουν αποστασιοποιηθεί, ακόμη δεν το έχουν εγκαταλείψει. Όλοι αυτοί βρίσκονται στη μεγάλη δεξαμενή της αποχής, την οποία θα χρειαστεί να διεμβολίσει το ΠΑΣΟΚ το προσεχές διάστημα.
Οι νέοι συσχετισμοί στο εσωτερικό
«Στο ΠΑΣΟΚ μετά το 2021 για μια ακόμα φορά έρχεται ένα αποτέλεσμα το οποίο πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψη», παρατηρεί ο επικεφαλής ερευνών της Good Affairs Γιώργος Τράπαλης. «Τότε», συνεχίζει, «τρεις υποψήφιοι είχαν παρόμοια αποτελέσματα, αλλά η φόρα της νέας ηγεσίας δεν την άφησε να κατανοήσει πως χωρίς τη σύνθεση το κίνημα δεν θα μπορούσε να πετύχει τους στόχους του. Τώρα τέσσερις, πλέον, υποψήφιοι έχουν παρεμφερή ποσοστά πέριξ του 20-25%, αν αφαιρέσουμε από την εξίσωση την Κρήτη, με τα εντελώς δυσανάλογα ποσοστά. Η ανανέωση εμπιστοσύνης στη νέα ηγεσία δίνει τη δύναμη στον Νίκο Ανδρουλάκη να προχωρήσει στις τομές που θέλει στον κόμμα και παράλληλα να ακούσει σοβαρά τις απόψεις των σχεδόν ισοϋψών έτερων υποψηφίων προέδρων. Είναι στο χέρι του επικεφαλής του ΠΑΣΟΚ να το βγάλει από την ακινησία και να μετατρέψει τη δυναμική συμμετοχή των 303 χιλιάδων πολιτών σε κινητική ενέργεια ενός κόμματος, το οποίο στέκεται και βλέπει τα τρένα και τις ευκαιρίες να περνούν».
Για αυτούς τους λόγους, το επινίκιο καλάθι που προσφέρθηκε στον Ανδρουλάκη δεν έχει μόνο υγιή, αλλά και δηλητηριασμένα μήλα. Επειδή δεν είναι νέος πρόεδρος δεν έχει καθόλου χρόνο, παρά μόνο μια ελάχιστη περίοδο χάριτος για να παρουσιάσει το σχέδιό του για το ΠΑΣΟΚ και για τη χώρα. Τα λάθη του τα αναγνώρισε ο ίδιος και υποσχέθηκε να τα αλλάξει. Μόνο που τώρα, αν και είναι πιο ισχυρός από πριν έχοντας υπερισχύσει με είκοσι μονάδες διαφορά του αντιπάλου του, δεν είναι μόνος. Οι άλλοι πέντε διεκδικητές δήλωσαν ότι θα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, περίπου ως «τιμαριούχοι», μολονότι όλοι έδωσαν όρκο ενότητας. Περιμένουν να είναι ενεργοί συμμέτοχοι στη νέα προσπάθεια και συνέταιροι στο σχέδιο της επόμενης ημέρας, και έλαβαν μια υποσχετική από τον Ανδρουλάκη, με περιεχόμενο που μένει να διευκρινιστεί επί της ουσίας και όχι επί των τίτλων και των ρόλων που αναμένεται να αναλάβουν.
Η επόμενη ημέρα, όπως είναι φανερό, δεν προσφέρεται για πανηγυρισμούς. Η κεντρώα/κεντροδεξιά τάση συγκέντρωσε 40% στον πρώτο γύρο, ένα ποσοστό διόλου αμελητέο, το οποίο απείχε σε μεγάλο ποσοστό από τον δεύτερο γύρο. Αυτό σημαίνει ότι οι δυσαρεστημένοι από την κυβέρνηση δεν μεταβλήθηκαν σε σταθερούς ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ.
Η Good Affairs ρώτησε τους ψηφοφόρους του πρώτου γύρου αν θα ξαναψήφιζαν ΠΑΣΟΚ στην περίπτωση που δεν εκλεγόταν ο υποψήφιος της αρεσκείας τους. Οι απαντήσεις τους έχουν μεγάλο ενδιαφέρον και εν μέρει εξηγούν την αποχή ανάμεσα στον πρώτο (ψήφισαν 303.223) και στον δεύτερο γύρο (ψήφισαν 213.781), δηλαδή το ότι χάθηκαν 89.442 ψηφοφόροι από την 6η ως την 13η Οκτωβρίου (αποχή 29,4% έναντι 23% το 2021). Η μεγαλύτερη αποχή σημειώθηκε στην Αττική, και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη.
Ο Ανδρουλάκης επικράτησε σε όλες τις περιφέρειες πλην της Ηπείρου, στην Αττική με 60,93% και στην Αθήνα με 58,95%, έναντι 39,61% και 41,05% αντιστοίχως του αντιπάλου του. Το υψηλότερο ποσοστό του ήταν στην Κρήτη (82%), και του Δούκα στην Ήπειρο (50,26%).
«Η ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΗΓΕΣΙΑ ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ ΣΤΙΣ ΤΟΜΕΣ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΣΤΟΝ ΚΟΜΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΙ ΣΟΒΑΡΑ ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΣΧΕΔΟΝ ΙΣΟΫΨΩΝ ΕΤΕΡΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΠΡΟΕΔΡΩΝ. ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΝΑ ΤΟ ΒΓΑΛΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΙΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΕΨΕΙ ΤΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ 303 ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΕ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΝΟΣ ΚΟΜΜΑΤΟΣ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΤΕΚΕΤΑΙ ΚΑΙ ΒΛΕΠΕΙ ΤΑ ΤΡΕΝΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΝΑ ΠΕΡΝΟΥΝ» ΤΟΝΙΖΕΙ Ο ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΗΣ GOOD AFFAIRS ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΑΠΑΛΗΣ.
Σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση, το μεγαλύτερο ποσοστό ψηφοφόρων που δηλώνουν ότι δεν θα ψηφίσουν ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές εκλογές αν δεν εκλεγεί «ο δικός» τους υποψήφιος το έχει η Διαμαντοπούλου. Το 45% όσων την ψήφισαν δηλώνει πως δεν προτίθεται να ψηφίσει το ΠΑΣΟΚ με άλλον αρχηγό, ακολουθούν οι ψηφοφόροι της Γιαννακοπούλου με 40%, και του Γερουλάνου με 33%. Αντιθέτως, το 78% των ψηφοφόρων του Ανδρουλάκη θα ξαναψήφιζε ΠΑΣΟΚ ακόμα και αν έχανε ο υποψήφιός τους, και το ίδιο θα έκανε το 71% του Μιχάλη Κατρίνη, το 65% του Δούκα και το 61% του Γερουλάνου. Δηλαδή 2 στους 3 ψηφοφόρους που δεν προσήλθαν στις κάλπες του δευτέρου γύρου ήταν ψηφοφόροι των άλλων υποψηφίων πλην Ανδρουλάκη και Δούκα. Αν αυτά αντανακλούν την πραγματικότητα της επόμενης ημέρας, τότε το 40% της Άννας και του Παύλου, δεν είναι, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον, μια προστιθέμενη αξία στο ΠΑΣΟΚ, αλλά ένα ποσοστό έξω από αυτό, το οποίο πρέπει να κατακτηθεί με συλλογική προσπάθεια.
Η αυτοτοποθέτηση των ψηφοφόρων
Ενδιαφέρον έχει και η αυτοποθέτηση των ψηφοφόρων. Από αυτούς που ψήφισαν Διαμαντοπούλου, το 35% αυτοποθετείται στην Κεντροαριστερά, το 46% στο Κέντρο και το 13% στην Κεντροδεξιά. Οι ψηφοφόροι του Γερουλάνου αυτοτοποθετούνται κατά 54% στην Κεντροαριστερά, κατά 30% στο Κέντρο και 5% στην Κεντροδεξιά. Οι ψηφοφόροι του Δούκα, κατά 10% στην Αριστερά, κατά 64% στην Κεντροαριστερά, 20% στο Κέντρο και 3% στην Κεντροδεξιά. Και οι αντίστοιχοι του Ανδρουλάκη κατά 56% στην Κεντροαριστερά, 31% στο Κέντρο και 3% στην Κεντροδεξιά.
Συνοπτικά, το μεγαλύτερο «πέρασμα» στην Κεντροδεξιά το έχουν οι Διαμαντοπούλου και Γιαννακοπούλου, με ίδιο ακριβώς ποσοστό 13%. Στην Αριστερά οι Δούκας και Γερουλάνος με 10% και 7% αντιστοίχως. Η μεγάλη δύναμη του ΠΑΣΟΚ συνολικά βρίσκεται στην Κεντροαριστερά (54%) και στο Κέντρο (29%). Αυτά εξηγούν και γιατί η δυναμική του κόμματος έστειλε στον δεύτερο γύρο δύο καθαρά κεντροαριστερούς, έστω και με οριακή διαφορά, τον Δούκα έναντι του Γερουλάνου, καθώς και οι δύο έχουν μικρή διείσδυση και στην Αριστερά. Δείχνουν επίσης και τις κατευθύνσεις στις οποίες θα πρέπει να αναζητήσει το ΠΑΣΟΚ ευρύτερα ακροατήρια.
Η δυναμική της εκλογικής διαδικασίας
«Η εκλογική εσωκομματική διαδικασία», σχολιάζει η Μιλένα Αποστολάκη, η οποία αποσύρθηκε νωρίς από την εκλογική κούρσα, «επιβεβαίωσε μια βαθιά εδραιωμένη κουλτούρα δημοκρατικής λειτουργίας στο ΠΑΣΟΚ. Ανέδειξε πολιτικές προτάσεις και προγραμματικές θέσεις, κινητοποίησε το ενδιαφέρον της κοινωνίας, ενίσχυσε τη δυναμική του στον κομματικό ανταγωνισμό. Η καθαρή νίκη του Νίκου Ανδρουλάκη σηματοδοτεί μια νέα μέρα, όχι μόνο για την παράταξη, αλλά και για τη χώρα. Το ΠΑΣΟΚ βγαίνει από τις εκλογές με μια άλλη δυναμική. Τη δυναμική αυτή δημιούργησε το άνοιγμα στην κοινωνία, οι επαφές με δεκάδες χιλιάδες πολίτες, το ενδιαφέρον του κόσμου για αυτά που ειπώθηκαν απ’ όλους τους υποψήφιους, η ανάδειξη θέσεων και προτάσεων για τα μεγάλα ζητήματα της χώρας, ο γόνιμος και ουσιαστικός πολιτικός διάλογος, η ρητή δέσμευση όλων για κοινή πορεία την επόμενη μέρα. Το ΠΑΣΟΚ έχει ξεφύγει από το βαρυτικό πεδίο της περιθωριοποίησης, είναι πλέον ένα “σημαντικό” κόμμα, (relevant party με αγγλοσαξονικούς όρους), βαραίνει δηλαδή στο κομματικό μας σύστημα. Και μαζί του θα βγει από την περιθωριοποίηση και την ανασφάλεια ο αδύναμος πολίτης. Διαθέτει ηθικό έρμα και αξίες που του επιτρέπουν να γίνει ξανά ελκυστικό στην κοινωνία».
Αυτή η δυναμική, προσθέτει, που πυροδότησε η εκλογική διαδικασία «πρέπει
να ενισχυθεί, με σκοπό το ΠΑΣΟΚ να καταφέρει να εκφράσει, να εμπνεύσει και να συσπειρώσει ευρύτερες κοινωνικές πλειοψηφίες. Αυτή η νέα δυναμική πρέπει να μετουσιωθεί σε κυβερνητική προοπτική για την πολιτική αλλαγή που έχει ανάγκη η χώρα. Ένα μαχητικό ΠΑΣΟΚ που λειτουργεί συλλογικά, με καθαρές θέσεις και στίγμα σε σχέση με το ποιους στηρίζουμε και με ποιους στοιχιζόμαστε στην κοινωνία, με απαντήσεις για τις πιεστικές ανάγκες των συμπολιτών μας, θα οδηγήσει σε εκείνες τις ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες οι οποίες θα καταστήσουν ξανά το ΠΑΣΟΚ πλειοψηφική προοδευτική δύναμη. Οι πολίτες στρέφουν όχι μόνο το ενδιαφέρον τους, αλλά πρωτίστως την ελπίδα τους τώρα στο ΠΑΣΟΚ, προκειμένου η ασυμμετρία του πολιτικού συστήματος να αντιμετωπιστεί και ένας αξιόπιστος προοδευτικός πόλος εξουσίας να αναδειχθεί ως ο φορέας της αλλαγής που χρειάζεται η χώρα. Ηγεσία και στελέχη, με ενότητα, σοβαρότητα και σκληρή προσπάθεια, έχουμε χρέος να ανταποκριθούμε σε αυτή την ευθύνη», τονίζει.
Τα μεγάλα στοιχήματα της επόμενης μέρας
Σε αντίστιξη με τα όσα συμβαίνουν στον ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει την εικόνα ενός σοβαρού, συγκροτημένου και ώριμου κόμματος, που μπορεί να ολοκληρώσει μια εκλογική διαδικασία χωρίς τοξικότητα και παρατράγουδα, κάτι που πιστώνεται σε όλους τους υποψήφιους. Η προσδοκία εδραίωσής του στη δεύτερη θέση σε μια συγκυρία που δεν έχει αντίπαλο στην Κεντροαριστερά είναι μεγάλη και δεν πρέπει να χαθεί γιατί, όπως τόνισε ο Κώστας Σημίτης, οι ευκαιρίες για το ΠΑΣΟΚ δεν είναι άπειρες. Ο Ανδρουλάκης, εκτός από νικητής, αναδείχθηκε και εγγυητής της ενότητας, και καλείται να ενσωματώσει όλα τα ρεύματα σε μια πλειοψηφική παράταξη, να ανοίξει το κόμμα και να το ανατάξει στα αστικά κέντρα και στις νέες γενιές, να παρουσιάσει ένα συνεκτικό και εξειδικευμένο κυβερνητικό πρόγραμμα στους πολίτες. Να καλύψει, δηλαδή, ταχύτατα και ταυτόχρονα όλα τα χάσματα του κόμματος, γεωγραφικά, κοινωνικά, ηλικιακά και ψυχικά.
Οι εσωτερικές δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ σπρώχνουν το κόμμα να υπερβεί το περιθώριο της πολιτικής ζωής και να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο συνδεόμενο με ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας. Άλλωστε, στις δημοσκοπήσεις έχει το υψηλότερο όριο εκλογικής επιρροής από την Αριστερά μέχρι την Κεντροδεξιά (47-48%) και υπερτερεί σαφώς του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, μετά τα αποτελέσματα της εσωτερικής διαδικασίας είναι προφανές ότι η πολιτική του «ώριμου φρούτου» δεν πρόκειται να αποδώσει τίποτε άλλο πέρα από σήψη. Το ΠΑΣΟΚ δεν απαιτείται μόνο να επιδιορθώσει τα ελλείμματά του, αλλά κάνοντάς το αυτό να αναλάβει πολιτικές πρωτοβουλίες, να θέσει πολιτική ατζέντα, να καταστήσει γνωστές τις θέσεις του αποτελεσματικά στους πολίτες. Δεν αρκεί πλέον να λέει ότι έχει σχέδιο, το σχέδιο αυτό χρειάζεται να είναι ορατό, κατανοητό, και να συμβαδίζει με τις προτεραιότητες της κοινωνίας. Σε ένα πολιτικό σκηνικό που ανασυντίθεται, και με τον χρόνο των εκλογών αβέβαιο παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις για εξάντληση της τετραετίας, αν οι προσδοκίες που επενδύονται στο ΠΑΣΟΚ δεν ευοδωθούν, άλλες δυνάμεις θα διεκδικήσουν ρόλο είτε από μια διαφορετική Αριστερά είτε από την Ακροδεξιά, που δείχνει να αυξάνει τη δυναμική της. Το στοίχημα είναι μεγάλο και δύσκολο, και η προηγούμενη φάση του ισχνά εχέγγυα παρέχει για την επόμενη.
