Του Βασιλη Ταλαμαγκα
Η Λιβύη, μια χώρα-κλειδί στη γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, συνεχίζει να αποτελεί πηγή προκλήσεων για την Ελλάδα. Ειδικά η πρόσφατη αλλαγή στάσης του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ, που φέρεται να επαναπροσεγγίζει την Τουρκία και να απομακρύνεται από τη φιλική του στάση προς την Αθήνα, προκαλεί ανησυχία και ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη βορειοαφρικανική χώρα.
Κατά την περίοδο 2019–2021, ο Χάφταρ εμφανιζόταν ως ένας από τους βασικούς συμμάχους της Ελλάδας στη Λιβύη, ειδικά μετά τη σύναψη του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου ανάμεσα στην κυβέρνηση της Τρίπολης και την Άγκυρα. Η Αθήνα είχε επενδύσει διπλωματικά στη σχέση με τον Χάφταρ, προσεγγίζοντάς τον ως αντίβαρο στην επιρροή της Τουρκίας. Είχε πραγματοποιήσει επισκέψεις στην Αθήνα και είχε δεχθεί στήριξη σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, η κατάσταση άλλαξε αρδην .
Ο Χάφταρ, πιθανώς βλέποντας τις μεταβαλλόμενες ισορροπίες στη Λιβύη αλλά και τη διατήρηση της ισχυρής τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας, φαίνεται να επαναπροσδιορίζει τις συμμαχίες του. Η τουρκική επιρροή στη Λιβύη παραμένει ισχυρή, καθώς η Άγκυρα εξακολουθεί να διατηρεί στρατεύματα και να ασκεί πολιτική επιρροή, ιδιαίτερα στη δυτική Λιβύη. Η διπλωματική «στροφή» του Χάφταρ προς την Τουρκία –έστω και ως κίνηση τακτικής– δημιουργεί νέο προβληματισμό για την Ελλάδα, καθώς απειλεί να καταστήσει παρωχημένες τις προηγούμενες ελληνικές επενδύσεις σε αυτή τη στρατηγική σχέση.
Η εξέλιξη αυτή εγείρει κρίσιμα ερωτήματα για τη στρατηγική βάθους της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Επένδυσε υπερβολικά η Ελλάδα σε ένα μόνο πρόσωπο και έναν πόλο εξουσίας, σε μια χώρα που παραμένει θεσμικά και πολιτικά κατακερματισμένη; Υπήρξε ρεαλιστική η προσέγγιση της Αθήνας ή βασίστηκε σε συγκυριακούς υπολογισμούς χωρίς μακροπρόθεσμη στρατηγική;
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η Λιβύη επηρεάζει άμεσα την Ελλάδα τόσο σε θέματα θαλάσσιων ζωνών όσο και στη συνολική γεωπολιτική της θέση στην Ανατολική Μεσόγειο. Η απουσία μιας σταθερής, πολυδιάστατης παρουσίας στη Λιβύη –σε αντίθεση με την Τουρκία που συνδυάζει διπλωματία, στρατιωτική παρουσία και οικονομικά συμφέροντα– αφήνει την Αθήνα εκτεθειμένη σε αιφνιδιασμούς.
Ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετριτης επισκέφτηκε τον Χαφταρ χωρίς ορατά αποτελέσματα για την ωρα . Η Ελλάδα χρειάζεται μια πιο ευέλικτη και πολυεπίπεδη στρατηγική στη Λιβύη, που να μην εξαρτάται από προσωποπαγείς σχέσεις αλλά να βασίζεται σε θεσμικές και διακρατικές συμμαχίες. Η ενεργητική συμμετοχή στις διεθνείς πρωτοβουλίες για τη σταθεροποίηση της Λιβύης και η ενίσχυση της παρουσίας της σε όλα τα επίπεδα –πολιτικό, οικονομικό, πολιτιστικό– είναι αναγκαία.
Η αλλαγή στάσης του Χάφταρ λειτουργεί ως προειδοποιητική ένδειξη ότι η εξωτερική πολιτική δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε πρόσκαιρες ευκαιρίες. Απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό, συνέπεια και διαρκή προσαρμογή στις νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες. Τα παιγνίδια και η αδράνεια στην εξωτερική πολιτική κοστίζουν στο έπακρο .
