Οι ειδικοί συμφωνούν ότι ο αφελής μαθηματικός τύπος που υπολογίζει τα εμπορικά ελλείμματα των χωρών σε σχέση με τις ΗΠΑ, απλά είναι το φύλλο συκής πίσω από την απεγνωσμένη προσπάθεια μείωσης του αμερικανικού χρέους (36 τρις), που έχει φτάσει να είναι μεγαλύτερο από τον αμερικανικό προϋπολογισμό (30 τρις).
Η αβεβαιότητα που προκλήθηκε από τα μέτρα Τραμπ πλήττει την παγκόσμια οικονομία και δημιουργεί γεωπολιτικές αστάθειες, πιθανόν και ανακατατάξεις.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι ο αφελής μαθηματικός τύπος που υπολογίζει τα εμπορικά ελλείμματα των χωρών σε σχέση με τις ΗΠΑ, απλά είναι το φύλλο συκής πίσω από την απεγνωσμένη προσπάθεια μείωσης του αμερικανικού χρέους (36 τρις), που έχει φτάσει να είναι μεγαλύτερο από τον αμερικανικό προϋπολογισμό (30 τρις). Συμφωνούν ότι τα ποσοστά των δασμών είναι κατ’ αρχήν πιεστικά, προκειμένου να διαπραγματευτούν στη συνέχεια αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα μειωθούν σημαντικά. Η κυβέρνηση Τραμπ θέλει να μειώσει τα έξοδα από την λειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Αυτή είναι η δουλειά του Μασκ. Να μειώσει το προσωπικό του κράτους, να μειώσει τις υποχρεώσεις στο εξωτερικό (USAID, βοήθεια στην Ουκρανία). Παράλληλα, αποφάσισε να μειώσει τις υποχρεώσεις αμυντικής βοήθειας σε άλλα κράτη (πλην του Ισραήλ). Με τα έσοδα από τις περικοπές και τους νέους δασμούς σκοπεύει να ενισχύσει την οικονομική ολιγαρχία, μέρος της οποίας είναι ήδη στην κυβέρνηση, για να επενδύσει αυτή στην επιστροφή της βιομηχανίας στην Αμερική, σε απροσδιόριστο χρόνο και με τρόπο που δεν έχει καθοριστεί.
Δηλαδή, ο Τραμπ διακινδυνεύει την παγκόσμια ύφεση, όπως προανήγγειλε η J.P. Morgan με πιθανότητα 60%, ρισκάρει αύξηση του πληθωρισμού στην ίδια την κατανάλωση της χώρας του, λέει στους Αμερικανούς θα τρώτε ακριβότερα φρούτα, θα πίνετε ακριβότερο καφέ (τα δέντρα αυτά δεν φυτρώνουν στις ΗΠΑ), θα ντύνεστε ακριβότερα μια και το 97% των ρούχων εισάγονται από άλλες χώρες, με την αστεία αιτιολογία ότι υπάρχει εμπορικό έλλειμμα με χώρες όπως το Βιετνάμ. Υπόψη ότι επιβλήθηκαν δασμοί 46% για προϊόντα προερχόμενα από το Βιετνάμ ενώ η χώρα αυτή επιβάλλει δασμούς μόνο 4,5% σε μη αγροτικά προϊόντα. Άρα οι δασμοί δεν είναι ανταποδοτικοί, όπως ισχυρίζεται ο Τραμπ. Χωρίς να κατασκευάζεται ούτε ένα αυτοκίνητο εξ ολοκλήρου στις ΗΠΑ, βάζει δασμούς στις ζάντες από την Ν. Κορέα και στα ελαστικά από την Ιαπωνία. Ουσιαστικά λέει στους καταναλωτές «κάντε υπομονή γύρω στα 10 χρόνια μέχρι να φτιάξουμε πάλι εργοστάσια για καταναλωτικά αγαθά».
Κάθε χρόνο η Κίνα εξάγει στις ΗΠΑ προϊόντα 400 δις. Αυτά θα φτάσουν κατά 54% ακριβότερα στις ΗΠΑ ή το πιθανότερο θα βρουν άλλους δρόμους στην Ευρώπη, Ασία ή στην ίδια την Κίνα. Είναι φανερό γιατί οι οικονομολόγοι, όλων των τάσεων, κάνουν σκληρή κριτική στα μέτρα Τραμπ.
Και όλα αυτά στο όνομα μιας επαναβιομηχάνισης που εγκαταλείφθηκε από την δεκαετία του ’70 προκειμένου να βρεθεί φτηνότερο κόστος παραγωγής και να απολαμβάνουν οι καταναλωτές των πλούσιων χωρών, που είχαν τη δυνατότητα εκτύπωσης χρημάτων, φτηνότερα είδη στην αγορά και να είναι ευχαριστημένοι, όταν την ίδια στιγμή άρχιζε η αποδυνάμωσή τους στα κοινωνικά αγαθά. Γιατί τα φτηνότερα είδη ήρθαν μαζί με τις ιδιωτικοποιήσεις στην υγεία, παιδεία, νερό, ενέργεια κλπ.
Ο κύκλος της παγκοσμιοποίησης σπάει. Ο Τραμπ φτιάχνει ένα τείχος προστασίας της χώρας του αλλά και αδιαφορίας για την προστασία των απ’ έξω. Το ενδιαφέρον τώρα επικεντρώνεται στα οικονομικά συμφέροντα και όχι στα σύνορα και την ασφάλεια των άλλων κρατών.
Οι θεσμοί που φτιάχτηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1945) για να ελέγξουν οι ίδιες οι ΗΠΑ τον κόσμο (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, OHE, ΝΑΤΟ) είναι τώρα εμπόδιο για την αμερικανική πολιτική που βρίσκεται σε πρωτοφανές αδιέξοδο και αναζητά λύσεις από μόνη της. Την «πολιτική των κανόνων» (rules-based order) φάνηκε ότι θα αντικαταστήσει η πολιτική των «σφαιρών επιρροής». Ούτε αυτό έγινε. Προς στιγμή, φάνηκε ότι επικρατεί κάτι πολύ στενότερο, η πολιτική της «συμμαχίας των προθύμων». Το τελικό όμως σχέδιο, αν υπάρχει, μάλλον οδηγεί στη μονοκρατορία που είναι όμως ανέφικτη. Μάλιστα με μεθόδους πρωτόγνωρες. Πρώτα γίνεται bulling ακόμη και στους στενότερους συμμάχους (Καναδά, Δανία για Γροιλανδία) και μετά αρχίζουν οι απαιτήσεις. Ανατρέπεται έτσι όλο το πλέγμα διεθνών Οργανισμών και συμμαχιών που είχε φτιαχτεί μετά τον Β’ Π.Π.
Μοντέλα διακυβέρνησης με αυταρχισμό.
Ο Τραμπ διοικεί με εκτελεστικά διατάγματα, κατά παράβαση του συντάγματος και χωρίς απόφαση της Γερουσίας, σύμφωνα με τους Αμερικανούς πανεπιστημιακούς (βλέπε Jeoffrey Sacks). Αποκαθηλώνει το σύστημα υγείας, το δικαστικό, το εκπαιδευτικό, διώκει τις μη αρεστές φωνές στα Πανεπιστήμια. Φαντάζει σαν ο μεγάλος ριζοσπάστης που θα κάνει σε μικρό χρόνο την «Αμερική μεγάλη ξανά». Το Κογκρέσο απλά ακολουθεί. Οι δισεκατομμυριούχοι δεν επηρεάζουν απλά την κυβέρνηση, είναι οι ίδιοι κυβέρνηση και διοικούν σύμφωνα με τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντά τους.
Κάτι παρόμοιο στην Ευρώπη όπου η φον ντερ Λάιεν νομίζει ότι είναι υπερπρωθυπουργός και φυσικά εξυπηρετεί τους κύκλους μέρους τουλάχιστον της ευρωπαϊκής ολιγαρχίας, η οποία επηρεάζει τους πολιτικούς αλλά δεν είναι ενιαία, δεν μπορεί να συντονιστεί και έχει μείνει πίσω στην τεχνολογία και στην έρευνα.
Αντίθετα στη Ρωσία υπάρχει κεντρική κατεύθυνση στις μεγάλες επιχειρήσεις μέσω του αυταρχικού καθεστώτος Πούτιν και γι αυτό μπόρεσαν να ξεπεράσουν σε μεγάλο βαθμό τις κυρώσεις και να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες του πολέμου.
Απέναντι στα παραπάνω μοντέλα διακυβέρνησης, η Κίνα με το δικό της μοντέλο, αυταρχικό αλλά ισόρροπο, άφησε χώρο στις καπιταλιστικές μεθόδους αλλά κάτω από την αυστηρή επιτήρηση και κατεύθυνση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Κτυπήθηκε η διαφθορά και η πολιτική πορεία της χώρας δίνεται από το Κόμμα, που σταθμίζει τις ανάγκες της χώρας και των πολιτών. Το μοντέλο αυτό μπόρεσε για την ώρα να αντιμετωπίσει την πανδημία με επιτυχία και να βγει με μικρές απώλειες, διατήρησε την εσωτερική ισορροπία στην κοινωνία, έγινε το παγκόσμιο εργοστάσιο, αύξησε την επιρροή σε όλο τον κόσμο χωρίς πολεμικές επεμβάσεις και τώρα φαίνεται ότι μπορεί να συνεχίσει με νέες δυνατότητες, ίσως και αυξημένους κινδύνους.
Φαίνεται ότι τα μοντέλα με κεντρικό σχεδιασμό αλλά ελεγχόμενη πορεία επικρατούν.
Στην Ευρώπη οι ολιγάρχες κατευθύνουν ή επηρεάζουν τις κυβερνήσεις, στις ΗΠΑ είναι οι ίδιοι κυβέρνηση, στη Ρωσία έχουν υποταχθεί στον Πούτιν, στην Κίνα έχουν υποταχθεί απόλυτα και κινούνται μέσα στις προτεραιότητες του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Αυξάνουν οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι.
Τα νέα δεδομένα αφήνουν κενά, τα οποία θα καλύψουν ενδιάμεσοι παίχτες ή θα γίνουν αντικείμενο αναμετρήσεων, μέχρι να επικρατήσει ο ισχυρότερος. Η Ευρώπη, μέσα στην αλλοπρόσαλλη πολιτική της και τις φοβίες που η ίδια δημιούργησε, προσπαθεί να διατηρήσει τη συνοχή της με εξοπλιστικά προγράμματα και πολεμικές ιαχές. Έχει χάσει το τρένο της τεχνολογίας και της παραγωγής καταναλωτικών προϊόντων. Δεν έχει πλέον αποικίες για να απορροφά πλούτο και οι αγορές της συρρικνώνονται.
Μετά τα μέτρα Τραμπ ίσως αναγκαστεί να συμβιβαστεί με την Κίνα, κάνοντας την ανάγκη φιλότιμο. Οι βόρειες χώρες της Ευρώπης στρέφονται στην Λατινική Αμερική για αγροτικά προϊόντα, αδιαφορώντας για την αγροτική παραγωγή του νότου της Ευρώπης.
Στη Μ. Ανατολή κυριαρχεί το Ισραήλ, που προσπαθεί να εκδιώξει τους Παλαιστίνιους ενώ τα δικτατορικά καθεστώτα των Αραβικών χωρών κοιτάζουν άπραγα και φοβισμένα για τον εαυτό τους.
Ο Τράμπ από την μια λέει όχι στους δαπανηρούς πολέμους και από την άλλη βομβαρδίζει τους Χούτις στην Υεμένη, οι οποίοι παίζουν το παιγνίδι του Ιράν, προκαλούν το Ισραήλ και έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στη διέλευση από το Σουέζ. Η υποταγή τους έχει σχέση με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τους νέους εμπορικούς δρόμους από νότο προς βορρά που περνούν από το Ιράν και την Ρωσία και παρακάμπτουν το Σουέζ.
Ανακατατάξεις;
Οι μικρές και φτωχές χώρες που ευνοήθηκαν από την παγκοσμιοποίηση όπως το Βιετνάμ και η Καμπότζη φορολογούνται σκληρά από τον Τραμπ και θα αναγκαστούν να στραφούν σε άλλες αγορές ακόμη και με μικρότερο κέρδος ενώ μπορεί να αναζητήσουν προστασία στην Κίνα. Ακόμη και οι πλούσιες χώρες του Ειρηνικού αλλάζουν σκέψεις. Έγινε ήδη συνάντηση Κίνας, Ιαπωνίας, Ν. Κορέας, για να απαντήσουν συντονισμένα στον Τράμπ. Η Αυστραλία προβληματίζεται. Όλο το πλέγμα ασφάλειας που είχε κτιστεί για να περικυκλώσει και περιορίσει την Κίνα κλονίζεται από μια πολιτική που υποτίθεται βλέπει σαν κύριο αντίπαλο την Κίνα. Ο πρωθυπουργός της Σιγκαπούρης μίλησε για κίνδυνο πολεμικών συγκρούσεων στον Ειρηνικό.
Περιττό να πούμε ότι η πολιτική Μητσοτάκη βρίσκεται στον αέρα. Χωρίς υποστήριξη απ΄έξω, χωρίς όραμα και όλο με λιγότερη βοήθεια από τους παραδοσιακούς συμμάχους της στο εσωτερικό. Την ίδια στιγμή η Ε.Ε. αγκαλιάζει την Τουρκία, η οποία διεκδικεί ρόλο ρυθμιστή στην περιοχή.
Τώρα που η κυβέρνηση θα έπρεπε να εκμεταλλευτεί τη στρατηγική θέση της χώρας, να κάνει ανοίγματα και να ενισχύσει την παραγωγικότητα, βρίσκεται απομονωμένη, με κομμένες γέφυρες, χωρίς πρωτοβουλίες στην Ευρώπη για αλλαγή της περιοριστικής πολιτικής στην αγροτική παραγωγή, περιμένοντας τι θα μας επιτρέψουν οι κυρίαρχοι ευρωπαϊκοί κύκλοι και η εσωτερική ολιγαρχία.
Το θέμα είναι ποιος θα τολμήσει τα μεγάλα, απαιτούμενα και ευκολότερα σε εποχή ρευστότητας ανοίγματα, για το καλό της χώρας.
Αλλιώς στασιμότητα και περιμένουμε…
(Ο Νίκος Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.)
