Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία του αξιότιμου Υπουργού Παιδείας εμφανίστηκε από πλειάδα έντυπων και ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. ως διασφαλιστική της θετικής εξέλιξης των υφισταμένων Α.Ε.Ι. μέσω της σχεδιαζόμενης ίδρυσης «μη κρατικών πανεπιστημίων». Η εν λόγω φράση δημιουργεί, σχεδόν ασυναίσθητα, τον συνειρμό ότι τα υφιστάμενα Α.Ε.Ι. είναι, εξ’ αντιδιαστολής, κρατικά.
Το ανωτέρω συμπέρασμα διαψεύδει η συνταγματική πραγματικότητα η οποία ορίζει και περιγράφει την οργάνωση της διοίκησης του κράτους στο άρθρο 101 του Συντάγματος. Εκτός της διοικητικής ενότητας του άρθρου 101 Συντ. τίθενται τα Α.Ε.Ι., τα οποία δια του άρθρου 16 παρ. 5 Συντ. είναι «ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου πλήρως αυτοδιοικούμενα».
Περαιτέρω, τα ιδρύματα αυτά παρέχουν κατά αποκλειστικό τρόπο την ανώτατη εκπαίδευση. Τα Α.Ε.Ι. τελούν υπό την εποπτεία του κράτους, έχουν δικαίωμα να ενισχύονται οικονομικά από αυτό και λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους που αφορούν τους οργανισμούς τους (άρ. 16 παρ. 5 εδ. β’ Συντ.). Εξάλλου σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ. 8 εδ. β’ Συντ. «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται».
Επίσης, κρίσιμη για την απάντηση στο ερώτημα αν τα Α.Ε.Ι. είναι «.κρατικά» είναι η διάταξη του άρθρου 16 παρ. 6 Συντ. σύμφωνα με την οποία «οι καθηγητές των Α.Ε.Ι. είναι δημόσιοι λειτουργοί», διατύπωση η οποία απέχει πολύ από τον όρο δημόσιοι υπάλληλοι.
Εν όψει των ανωτέρω συνταγματικών διατάξεων είναι σαφές ότι αυτοδιοίκητο σημαίνει ότι η πολιτεία έχει αναθέσει στον αυτοδιοικούμενο οργανισμό τη διενέργεια μέρους του διοικητικού έργου. Το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου σημαίνει ότι τα Α.Ε.Ι. είναι ξεχωριστά από το κράτος νομικά πρόσωπα, που ασκούν διοίκηση με δικά τους όργανα.
Η διοίκηση που ασκούν τα Α.Ε.Ι. είναι δημόσια αλλά όχι κρατική εξουσία επί ορισμένων αντικειμένων. Τα Α.Ε.Ι. ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου έχουν υπηρεσίες και στελέχη χωριστά από τα αντίστοιχα της πολιτείας.
Οι ενέργειες των οργάνων των Α.Ε.Ι. είναι ενέργειες υπερκείμενες βούλησης, η οποία δεν είναι κρατική, αν και αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος, όπως άλλωστε η κρατική διοίκηση. Τα Α.Ε.Ι. διαθέτουν δημόσια εξουσία η οποία είναι δοτή από τον νομοθέτη και δεν είναι πρωτογενής. Άλλωστε, ο νομοθέτης μπορεί να μειώσει ή να καταργήσει τη δημόσια εξουσία των αυτοδιοικούμενων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου.
Όμως, τα Α.Ε.Ι. ως αυτοδιοικούμενα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου διαθέτουν δικά τους όργανα που στελεχώνονται από πρόσωπα που έχουν σχέση με αυτά χωρίς να έχουν σχέση με την κρατική διοίκηση. Τα Α.Ε.Ι. έχουν την ικανότητα να συμβάλλονται με τρίτους και να παρίστανται στο δικαστήριο, να διαθέτουν περιουσία και χωριστό προϋπολογισμό. Το κράτος ασκεί εποπτεία, δηλαδή δεν μπορεί να ασκήσει έλεγχο σκοπιμότητας επί των πράξεων των Α.Ε.Ι. αλλά μόνο έλεγχο νομιμότητας. Περαιτέρω, η εποπτεία επί των Α.Ε.Ι. δεν είναι ιεραρχικός έλεγχος, στο πλαίσιο του οποίου το ανώτερο όργανο ελέγχει το κατώτερο όργανο. Οι καθηγητές των Α.Ε.Ι. είναι δημόσιοι λειτουργοί με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας.
Τα Α.Ε.Ι. διαθέτοντας την εκ του Συντάγματος αποκλειστικότητα παροχής της ανώτατης εκπαίδευσης χορηγούν αρχικά πτυχίο, με το οποίο πιστοποιείται η επάρκεια γνώσης του επιστημονικού αντικειμένου, μεταπτυχιακό τίτλο με το οποίο πιστοποιείται η ειδίκευση σε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο και διδακτορικό δίπλωμα με το πιστοποιείται αφενός η ικανότητα έρευνας και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της, αφετέρου η προαγωγή της επιστήμης.
Είναι σαφές ότι η καθ’ ύλην αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι., αφορά στην παροχή ανώτατης παιδείας και την διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας, οι οποίες όπως και η ελευθερία της διδασκαλίας, προϋποθέτουν το αυτοδιοίκητό τους, ως πλαίσιο λειτουργία τους.
Η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. συνίσταται στην εξουσία τους να αποφασίζουν επί των δικών τους υποθέσεων, διά των δικών τους οργάνων. Στην εξουσία αυτή περιλαμβάνεται επίσης η εξουσία επιλογής δια των δικών τους οργάνων του διδακτικού και του διοικητικού προσωπικού τους. Οι εκλογές των καθηγητών Α.Ε.Ι. διέπονται από την αρχή της αξιοκρατίας, δηλαδή μεταξύ περισσότερων υποψηφίων εκλέγεται εκείνος του οποίου το διδακτορικό, το συγγραφικό έργο εν γένει καθώς και η δημοσιευμένη έρευνά του υπερτερεί του αντίστοιχου έργου των άλλων υποψηφίων.
Εν κατακλείδι: Η ανώτατη εκπαίδευση είναι εκ του Συντάγματος αποκλειστικά έργο πλήρως αυτοδιοικούμενων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου. Η μορφή οργάνωσής τους αποτελεί συνταγματικό κριτήριο και, ίσως και κώλυμα για τα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που περιλαμβάνει το σχέδιο νόμου του Υπουργού Παιδείας.
Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
