Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Έχει παρέλθει αρκετό χρονικό διάστημα από τότε που ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ έγραψε ότι «στην καλά διοικούμενη πολιτεία ο καθένας σπεύδει στις (λαϊκές) συνελεύσεις·στις κακοδιοικούμενες κανείς δεν θέλει να πάει, αφού κανείς δεν ενδιαφέρεται για όσα διαμείβονται σε αυτές». Βεβαίως ο πολίτης της Γενεύης Ρουσσώ μάλλον απέκλινε των άλλων διανοητών της εποχής του καθώς ήταν στοχαστής στην υπηρεσία της δημοκρατίας, με τρόπο ώστε οι παρατηρήσεις του να αξιοποιούνται έως τις ημέρες μας.
Σήμερα, εκτός των περιπτώσεων, κατά τις οποίες το εκλογικό σώμα ασκεί τις αρμοδιότητές του για να εκλέξει αντιπροσώπους στην εθνική και ευρωπαϊκή Βουλή, τα όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης α΄ και β΄ βαθμού, καθώς και να αποφασίσει σε δημοψήφισμα, σημαντικό τμήμα της δράσης των πολιτών αφορά στα πολιτικά κόμματα.
Ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω ότι το άρθρο 29 του ισχύοντος Συντάγματος κατοχυρώνει το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών να ιδρύουν, να συμμετέχουν, να αποχωρούν ή να αρνούνται να συμπράξουν σε πολιτικό κόμμα, η οργάνωση και η δράση του οποίου οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το πολιτικό κόμμα είναι ιδιαίτερη μορφή ένωσης πολιτών με διαρκή χαρακτήρα και έχουσα σκοπό την απόκτηση πλειοψηφίας στο εκλογικό σώμα και στο αντιπροσωπευτικό όργανο-Βουλή προκειμένου να συμμετέχει ή να ασκήσει αυτοτελώς την πολιτειακή εξουσία.
Η διάταξη του άρθρου 29 του ισχύοντος Συντάγματος κατοχυρώνει επίσης την αρχή του πολυκομματισμού ως θεμελιώδη αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Απλούστερα διατυπωμένη η αρχή του πολυκομματισμού επιβάλλει την ύπαρξη δύο τουλάχιστον πολιτικών κομμάτων, τα οποία είναι οργανικά και οργανωτικά ανεξάρτητα μεταξύ τους. Συγχρόνως η αρχή του πολυκομματισμού συνυφασμένη διαλεκτικά με την δημοκρατική αρχή καθιστά την αμοιβαία ανεξαρτησία των κομμάτων αναγκαία προϋπόθεση, για τη συνολική λειτουργία του πολιτεύματος. Η ανωτέρω διαπίστωση είναι σχεδόν ταυτόσημη με το συνταγματικώς αυτονόητο, καθώς το πολιτικό κόμμα ως συλλογικός θεσμός με διακριτή πολιτική
ταυτότητα καλείται να διαμορφώσει ιδέες και πρόγραμμα διακυβέρνησης της χώρας. Η παραγωγή ιδεών, θέσεων και προτάσεων είναι απότοκη της αυτοτελούς συλλογικής οργάνωσης του κόμματος, το οποίο εκπληρώνει τη συνταγματική του αποστολή του μόνο όταν συμβάλλει στη δημοκρατική αντιμετώπιση των
πολιτειακών ζητημάτων.
Με άλλες λέξεις, τα πολιτικά κόμματα είναι ιμάντες μεταφοράς των συνολικών λαϊκών προβλημάτων στα πολιτειακά όργανα καθώς και πλατφόρμες πρωτογενούς συλλογικού προβληματισμού για την επίλυσή τους.
Η εσωκομματική λειτουργία οφείλει να είναι δημοκρατική, αν και κατά το παρελθόν έχουν υπάρξει προσωποπαγή κόμματα. Η εσωκομματική δημοκρατία διαμορφώνει αρχές και αξίες που με τη σειρά τους εμπλουτίζουν τη συλλογική συνείδηση, πριν να μετουσιωθούν σε πολιτική πλειοψηφία.
Αναγνωρίζεται επίσης ως συνταγματικά θεμιτή η επιδίωξη των πολιτικών κομμάτων να αποκτήσουν ή να διατηρήσουν την πολιτειακή εξουσία και την πολιτική κυριαρχία είτε αυτοτελώς είτε συμμαχώντας στο πλαίσιο των διερευνητικών εντολών, είτε μέσου κοινής εκλογικής καθόδου. Από τις πλέον κρίσιμες στιγμές, οι οποίες έχουν επίπτωση στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, είναι η διαδικασία εκλογής της κομματικής ηγεσίας. Πρόκειται για συλλογική λειτουργία, η οποία όμως αφορά στα μέλη και υπό
προϋποθέσεις στους φίλους, του πολιτικού κόμματος.
Η ανάδειξη του ηγέτη, ο οποίος θα συμπυκνώνει τον κομματικό λόγο και θα προσδώσει σε αυτόν τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι υπόθεση πρωτίστως των μελών του συγκεκριμένου κόμματος και όχι υπόθεση της κοινωνίας ή του εθνικού ακροατηρίου.
Η αναζήτηση συμμαχιών είναι θεμιτή ενόψει των διερευνητικών εντολών αλλά η παρέμβαση για τη διαμόρφωση «καλόβολης» ή πρόθυμης ηγεσίας είναι αθέμιτη. Η συνταγματική τάξη παρέχει τις θεσμικές δυνατότητες για την κυβερνητική σύγκλιση των πολιτικών κομμάτων αλλά δεν μεριμνά για τη συμμετοχή των
μελών άλλων κομμάτων στην διαδικασία εκλογής αρχηγού άλλου κόμματος. Σε κάθε περίπτωση κάθε πολιτικό κόμμα διαθέτει το δικαίωμα της συλλογικής αυτοπραγμάτωσης, όπως αυτό εννοείται στην ελευθερία της κομματικής συνένωσης. Άλλως, θα πρόκειται για κόμματα, τα οποία θα αποτελούν την πλουραλιστική μορφή ενός ενιαίου κόμματος.
*Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου
στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
