Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Α. Ιστορικές Οριοθετήσεις
Πολιτιστικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά οι Έλληνες αποτελέσαμε ένα διακριτό κόσμο, ο οποίος αρχικά επεκτάθηκε και ακολούθως διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες πριν να συνθλiβεί από τον ανταγωνισμό και την διαχρονική επιθετικότητα Δύσης και Ανατολής.
Η σύγχρονη πραγματικότητα, άλλοτε της “μικράς αλλά εντίμου Ελλάδος” άλλοτε της “Ελλάδας που βρίσκεται στην ορθή πλευρά της ιστορίας”, άλλοτε της “Ελλάδας των ίσων αποστάσεων” μόλις αποκρύπτει τη θέση μας στο σύγχρονο γίγνεσθαι.
Η ευρύτερη περιοχή της Ουκρανίας είναι στους Έλληνες ήδη γνωστή από τον 8ο π.Χ. αιώνα, όταν ιδρύθηκαν αποικίες. Φίλοι, βαθύτατα γνώστες της σλαβικής γλώσσας και των διαλέκτων της, με διαβεβαιώνουν ότι Κράϊνα σημαίνει όριο, το σύνορο (λατινικά limes) και Ου-κράϊνα σημαίνει το όριο, το σύνορο, ή εις το όριο εις το σύνορο. Στην πρόδηλη δυσπιστία που αρχικώς ενδέχεται να αναπτύξει οιοσδήποτε καλής πίστης αναγνώστης της ανωτέρω πρότασης, αντιπαραβάλλεται ότι το τοπωνύμιο Κράϊνα υπάρχει και στη Χερσόνησο του Αίμου, κοινώς Βαλκάνια, για να υποδηλώνει τα, συνήθως ασαφή, σύνορα κατά τον 14ο και 15ο αιώνα μεταξύ των Σέρβων, Κροατών και Βυζαντινών ηγεμόνων και λίγο αργότερα μεταξύ αυτών και της ανερχόμενης δύναμης των Οθωμανών.
Όπως παραδίδουν οι ιστορικές πηγές οι βυζαντινοί πρόγονοί μας, ήρθαν σε επαφή με τους Ρώς του Κιέβου, αρχικά μέσω των επιδρομών τους. Επρόκειτο για σκληροτράχηλους Σκανδιναβούς πολεμιστές που σταδιακά αναμείχθηκαν με τους σλαβικούς πληθυσμούς.
Ακολούθως τους Ρως του Κιέβου εκχριστιάνισε ο Βασίλειος ο Β’ ο Μακεδών παρέχοντας συγχρόνως την αδερφή του ως σύζυγο του ηγεμόνα τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπόρεσε να επιστρατεύσει ικανό αριθμό (άνω των 6.000) επίλεκτων πολεμιστών από αυτούς για να αντιμετωπίσει τους στασιαστές της Μικράς Ασίας και των Βόρειων περιοχών της Θράκης. Η μονάδα αυτή (Ντρουζίνα = εταιρεία) οργανώθηκε ως βαρύ πεζικό κρούσης και αποτέλεσε τον πρόγονο της περίφημης φρουράς των Βαράγγων, που ακολούθως στελεχώθηκε κυρίως με Αγγλοσάξονες φυγάδες αμέσως μετά την νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας το 1066.
Οι χριστιανοί Ρως του Κιέβου σταδιακά απώλεσαν την ισχύ τους, η οποία αρχικά μεταφέρθηκε στη λεγόμενη “δημοκρατία” του Νίζνι Νόβγκοροντ, μια εμπορική ένωση πόλεων, και στα τέλη του 15ου αιώνα, στη Μόσχα. Ακολούθως, ο γάμος της Σοφίας Παλαιολογίνας, κόρης του Θωμά, δεσπότη της Δυτικής Πελοποννήσου, με τον Ιβάν Γ’ της Μόσχας συνοδεύτηκε όχι μόνο από την ένθεση του δικέφαλου αετού στο θυρεό του ηγεμόνα της Μόσχας αλλά και από την σταδιακά διαμορφωθείσα ιδέα της δημιουργίας της Τρίτης Ρώμης, η οποία σε αντίθεση με τις άλλες δύο δεν επρόκειτο να αλωθεί.
Οι ανωτέρω, συνοπτικές οπωσδήποτε, επισημάνσεις υπενθυμίζουν ότι, όχι μόνο η Δύση, αλλά και η και η χριστιανική Ανατολή οφείλει στην ελληνική αντίληψη στοιχεία που ήταν και είναι για αυτήν και τους ανθρώπους της ταυτοτικά.
Έτσι, η Δύση μας οφείλει την έννοια της Δημοκρατίας και τα συμπαράγωγα της (πολιτική, θέατρο, ζωγραφική, φιλοσοφία, φυσικές επιστήμες, ιατρική, κ.λ.π.), ενώ η Ανατολική Ευρώπη μερικά από αυτά και την ορθόδοξη αντίληψη του χριστιανισμού.
Η μετατροπή της περιοχής σε πέρασμα στρατών και φυλών την κατέστησε διαφιλονικούμενη. Αρκετά τουρκικά φύλα, όπως οι Κουμάνοι και οι Πετσενέγοι, φτάνουν τον 11ο και τον 12ο αιώνα δια της σημερινής περιοχής στο Βυζάντιο που τους απωθεί. Η μεταγενέστερη άφιξη στην περιοχή της Ουκρανίας Τατάρων, Καραϊτών κ.λ.π. αλταϊκών φυλών μάλλον πρέπει να αποδοθεί στις μογγολικές επιδρομές που ξεκινούν από τον Τζενγκίς Χαν και συνεχίζονται από τους γυιούς και τους εγγονούς του.
Η επικράτηση των Οθωμανών στο χώρο του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους μετέβαλε τους κανόνες του παιχνιδιού. Οι δυτικοί πληθυσμοί της Ουκρανίας είχαν μεταστραφεί στο καθολικό δόγμα, χαρακτηριστικά να σημειωθεί ότι στους υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης το 1453 είναι ο καθολικός καρδινάλιος του Κιέβου, Ισίδωρος. Υπήρχαν επίσης αρκετοί Ουνίτες και απέμειναν ορθόδοξοι οι πληθυσμοί της κεντρικής και της Ανατολικής Ουκρανίας. Οι πληθυσμοί αυτοί, γνωστοί ως Κοζάκοι ήταν ως επί το πλείστον Ρωσόφρονες, που πολεμούσαν κατά των Πολωνών και κατά των Οθωμανών. Οι σχετικές δράσεις αποτυπώνονται εξαιρετικά στη συναφή λογοτεχνία τόσο στο “ Διά πυρός και σιδήρου” του Πολωνού Ερρίκου Σιενκίεβιτς όσο και στο “Τάρας Μπούλμπα” του Νικολάι Γκόγκολ, Ουκρανού Ρωσόφωνου και Ρωσόφρωνα.
Στις αρχές του 18ου αιώνα ο μεγάλος Πέτρος νίκησε τους Σουηδούς στην μάχη της Πολτάβας (1709) αλλά λίγο μετά αντιμετώπισε, νικηφόρα πάντως, την επανάσταση ενός αρχηγού των Κοζάκων, οι οποίοι μερικές δεκαετίες μετά επαναστάτησαν και κατά της Μεγάλης Αικατερίνης. Οι εξεγέρσεις αυτές πιστοποιούν ότι τον 18ο αιώνα η περιοχή- γνωστή ως μικρή Ρωσία- ήταν μερικώς διαφιλονικούμενη. Η περιοχή παρέμεινε υπό Ρωσική κυριαρχία μέχρι την επανάσταση των μπολσεβίκων. Απέκτησε την ανεξαρτησία της μόλις το 1991 με την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος.
*Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
