Του Άλκη Δερβιτσιώτη*
Η σοφή επιλογή, που υιοθετήθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, να δημιουργηθούν σχέσεις μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών πολιτικού και οικονομικού περιεχομένου κατέληξε μερικές δεκαετίες μετά στη σημερινή μορφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής Ε.Ε.).
Πρόκειται για εγχείρημα πολλαπλό καθώς αποσκοπεί στην ένωση λαών με διαφορετικές παραδόσεις με τρόπο ώστε και η ένωση να αποκτά χαρακτηριστικά πολιτείας χωρίς τα κράτη μέλη να χάνουν τα εθνικά χαρακτηριστικά, αν και μειώνεται η κυριαρχία τους. Η αδιαφανής ωφέλεια είναι ότι οι χθεσινοί εχθροί και αντίπαλοι βρίσκονται σε ειρήνη και ακόμα περισσότερο υποχρεούνται να συνεργάζονται προκειμένου να διασφαλίζεται η ενιαία έκφραση της Ε.Ε. ως υπερκρατικής και υπερεθνικής οντότητας.
Από την αρχική διαδικασία ίδρυσης -σε διαφορετικές χρονικές στιγμές- των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων μέχρι τη σημερινή διαμόρφωση της Ε.Ε. χρειάστηκαν συζητήσεις και σχέδια, δράσεις και ενέργεια εκ μέρους των κρατών μελών. Η διαδικασία ενοποίησης της Ε.Ε. δέχθηκε ισχυρά πλήγματα, με την πρόσφατη έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου αλλά και προηγουμένως το 2005 όταν το σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος, το οποίο έπρεπε να εγκριθεί σε ξεχωριστά δημοψηφίσματα από τους λαούς των κρατών μελών, καταψηφίστηκε από τους Γάλλους και ακολούθως από τους Ολλανδούς. Η μερική τροποποίηση του απορριφθέντος Συντάγματος στην εκδοχή της Συνθήκης της Λισαβόνας και της Συνθήκης λειτουργίας της επέλυσαν το λειτουργικό ζήτημα ύπαρξης και εφαρμογής Πρωτογενούς Ευρωπαϊκού Δικαίου.
Η λύση αυτή εξεταζόμενη υπό το πρίσμα της προσδοκίας της περαιτέρω διεύρυνσης των αρμοδιοτήτων της Ε.Ε. θεωρείται και είναι προσωρινή.
Ωστόσο αυτό που απουσιάζει από τον ευρωπαϊκό ορίζοντα είναι η προοπτική της Ομοσπονδίας, δηλαδή η θεσμική μετατροπή της σημερινής Ε.Ε. από αμήχανο και προσωρινό μόρφωμα σε Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.
Σήμερα έχει πλήρως κατανοηθεί ότι εκτός της ανωτέρω προοπτικής συζητούνται πολλά σενάρια μερικά των οποίων διαπραγματεύονται την αναδιάταξη της Ε.Ε. ενώ άλλα επιθυμούν την ύπαρξη περισσότερων κύκλων δράσης γύρω από τον κεντρικό πυρήνα της.
Η Ευρώπη βασίστηκε στο κράτος πρόνοιας με τη συνταγματική μορφή του κοινωνικού κράτους δικαίου με τρόπο ώστε να συνδυάζει τις ατομικές και τις πολιτικές ελευθερίες με τα κοινωνικά δικαιώματα, την ελευθερία και την κοινωνικοοικονομική σταθερότητα. Ωστόσο σήμερα διέρχεται περίοδο όχι μόνο θεσμικής αλλά και κοινωνικής αβεβαιότητας που διαπερνά όχι μόνο το οικοδόμημα της Ε.Ε. αλλά και μεγάλα τμήματα των κοινωνιών των κρατών μελών της Ε.Ε. Ο πολιτισμός της Ευρώπης βασίστηκε σε τρία κατεξοχήν σημεία, ήτοι στο ρωμαϊκό δίκαιο και τη ρωμαϊκή συγκρότηση, στην αθηναϊκή δημοκρατία και τις ελληνικές επιστήμες και τέχνες, καθώς και στη χριστιανική εκδοχή του μονοθεϊσμού, όπου ο Καίσαρας ασχολείται με τις δικές του υποθέσεις και ο Θεός με τις δικές του. Δεν είναι ούτε αυτονόητο ούτε ιστορικά δικαιωμένη η επιθυμία σύζευξης με κοινωνίες στις οποίες ο Θεός αντιμετωπίζεται ως εάν είναι νομοθέτης και Καίσαρας.
Το ανωτέρω είναι μόνο μία από τις προβληματικές περιοχές που προκαλεί το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα, καθώς τίθενται σε αμφισβήτηση εξίσου με το πολιτικό σύστημα, η κοινωνική διάρθρωση αλλά και το οικονομικό καθεστώς.
Η Ευρώπη ως Ε.Ε. πρέπει να αντιμετωπίσει το σύνολο των προκλήσεων που αντιμετωπίζει. Τα κράτη μέλη της είναι «κράτη χρέους», το κέντρο της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες συχνά δείχνει να αποπροσανατολίζεται ως προς τις προτεραιότητες και την επιβολή αξιών ταυτόχρονα με τα συμφέροντα, η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο ως πλαίσιο χειραφέτησης των μειοψηφιών, η απροθυμία ή η καθυστέρηση αντίδρασης συνοδεύεται από αναποτελεσματικότητα. Οι ανισότητες μεταξύ των Ευρωπαίων υφίστανται, χωρίς να μειώνονται, αντιθέτως μερικές φορές αυξάνουν.
Οι Κυβερνήσεις των κρατών μελών περιορίζονται στο να χαράσσουν πολιτική χωρίς όμως να ασκούν πολιτικές για την εφαρμογή της, οι Βρυξέλλες σχεδιάζουν και ασκούν πολιτικές χωρίς όμως τη χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής. Δεν είναι προς έκπληξη το δεδομένο ότι η Ε.Ε. συνοδεύεται από το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα».
Όπως κάθε πολιτεία του παρελθόντος η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλές προσκλήσεις. Από τους Ευρωπαίους πολίτες εξαρτάται η επίλυση και η αντιμετώπιση των ζητημάτων και των προκλήσεων. Η μέθοδος είναι γνωστή και δοκιμασμένη κατά το παρελθόν. Η Ευρώπη θα προχωρήσει μόνο με τη δημοκρατική οργάνωση της ενιαίας Ευρωπαϊκής πολιτείας.
*Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
