Της Σοφίας Χρήστου*
Τα υψηλότερα νούμερα όσον αφορά τη συνολική καμένη έκταση καταγράφει φέτος η Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών Δασικών Πυρκαγιών EFFIS.
Επίσης, το σύνολο της καμένης γης για το 2023 συνιστά αυτή τη στιγμή το 1,09% της έκτασης της χώρας, ενώ ο μέσος όρος για την περίοδο 2006-2022 ήταν 0,33%.
Αναλυτικά, ως προς τις περισσότερες καμένες εκτάσεις για το 2023 πρώτη είναι η Ελλάδα, δεύτερη η Πορτογαλία, τρίτη η Ιταλία και κατόπιν η Κύπρος και η Ισπανία.
Ως προς τις περισσότερες φωτιές (άνω των 300 στρεμμάτων), ωστόσο, την πρωτιά κατέχει για φέτος η Ισπανία και ακολουθούν η Ιταλία, η Γαλλία, η Πορτογαλία και η Ρουμανία, με την Ελλάδα να μη βρίσκεται καν στην πρώτη πεντάδα.
Μέχρι την Τετάρτη 23 Αυγούστου είχαν καεί περισσότερα από 1.200.000 στρέμματα σε όλη τη χώρα, σύμφωνα με το Meteo, ενώ η φωτιά στην Αλεξανδρούπολη ήταν η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί σε ευρωπαϊκό έδαφος εδώ και χρόνια.
Το 3% των πυρκαγιών ευθύνονται για το 80% των καμένων εκτάσεων
Τους λόγους για τους οποίους η Ελλάδα καταγράφει αυτά τα αρνητικά ρεκόρ κατά τη φετινή αντιπυρική περίοδο εξηγεί στην «Κ» ο Jesús San-Miguel-Ayanz, εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών Δασικών Πυρκαγιών (ΕFFIS), παραθέτοντας επιπλέον στοιχεία σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές που ξέσπασαν στη χώρα μας τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο.
Σύμφωνα με τον ερευνητή, το μεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής καμένης έκτασης προέρχεται από λίγες, αλλά μεγάλες πυρκαγιές.
Όπως αναφέρει, μέχρι τις 15 Ιουλίου η καμένη έκταση στην Ελλάδα ήταν πολύ μικρή, κάτω από 10.000 στρέμματα, ενώ όλες οι μεγάλες πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν μετά την ημερομηνία αυτή ήταν υπό πολύ υψηλές έως ακραίες συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς.
«Κατά μέσον όρο, το 3% των πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι υπεύθυνο για περίπου το 80% των συνολικών καμένων εκτάσεων. Στην Ελλάδα φέτος οι πυρκαγιές ξέσπασαν κάτω από πολύ υψηλές ή ακραίες συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς κι έτσι εξαπλώθηκαν ταχαίως. Για τον λόγο αυτόν, λίγες μόνο πυρκαγιές είχαν αποτέλεσμα πολύ μεγάλες καμένες εκτάσεις», εξηγεί ο κ. San-Miguel-Ayanz.
Οι υψηλές ή ακραίες συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς παρουσιάζουν μια διαφοροποίηση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, όπως εξηγεί ο Ιωάννης Γήτας, καθηγητής στο τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ.
«Τέσσερα είναι τα στοιχεία που ευνόησαν την ανάπτυξη και την επέκταση πυρκαγιών μεγάλης κλίμακας. Το πρώτο είναι το κλίμα, καθώς, ενώ είχαμε αρκετές βροχοπτώσεις σε όλη την Ελλάδα μέχρι και τον Ιούνιο, έναν μήνα μετά βρεθήκαμε αντιμέτωποι με τον πιο μακροχρόνιο καύσωνα στα χρονικά, ο οποίος διήρκησε 15 ημέρες.
Οι δύο παραπάνω παράγοντες συντέλεσαν στην αύξηση της καύσιμης ύλης, η οποία, ως γνωστόν, βοηθά στην επέκταση των πυρκαγιών», αναφέρει ο κ. Γήτας, προσθέτοντας ότι έπαιξαν ρόλο και οι δυνατοί άνεμοι, κυρίως στη νότια Ελλάδα.
Πάνω από το 50% της καμένης έκτασης οφείλεται στη φωτιά στην Αλεξανδρούπολη
Όπως αναφέρει ο ίδιος, η διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια είναι ότι στην Ελλάδα σπανίως έχουμε τόσο μεγάλες πυρκαγιές τον Ιούλιο, καθώς οι περισσότερες λαμβάνουν χώρα τον Αύγουστο. Ωστόσο, φέτος, πριν από την τεράστια φωτιά στον Εβρο, ήδη είχαν καεί αρκετές χιλιάδες στρέμματα, με αποτέλεσμα τώρα να είμαστε αντιμέτωποι με το αρνητικό ρεκόρ των 1.200.000 εκατομμυρίων καμένων στρεμμάτων.
Ο ερευνητής του EFFIS συνοψίζει ότι τα στοιχεία για φέτος δείχνουν πως οι μεγάλες πυρκαγιές ευθύνονται σχεδόν για το σύνολο της καμένης έκτασης στην Ελλάδα, ενώ μόνο η συνεχιζόμενη πυρκαγιά στην Αλεξανδρούπολη ευθύνεται για περισσότερο από το 50% της καμένης έκτασης για το 2023».
Διαφορές με άλλες Μεσογειακές χώρες
Γιατί, όμως, ενώ η Ισπανία έχει τις περισσότερες πυρκαγιές φέτος (343 φωτιές άνω των 300 στρεμμάτων), η χώρα μας έχει τις περισσότερες καμένες εκτάσεις;
«Στην Ισπανία εκδηλώνονται πολλές πυρκαγιές τον χειμώνα και την άνοιξη, οι οποίες τείνουν να είναι μικρές επειδή λαμβάνουν χώρα υπό μέτριες συνθήκες κινδύνου πυρκαγιάς. Από την άλλη, οι περισσότερες πυρκαγιές στην Ελλάδα εκδηλώνονται το καλοκαίρι, όταν ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι πολύ υψηλός ή ακραίος, γεγονός που διευκολύνει την εκδήλωση μεγάλων πυρκαγιών», τονίζει ο Jesús San-Miguel-Ayanz.
Το γεγονός ότι άλλες χώρες έχουν πολλές πυρκαγιές που εκδηλώνονται άλλες εποχές του χρόνου οφείλεται στην προδιαγεγραμμένη καύση, μια πολύ διαδεδομένη πρακτική σε Ισπανία, Πορτογαλία και Γαλλία. «Οι συγκεκριμένες φωτιές συχνά ξεσπούν και καταλήγουν να είναι πυρκαγιές, αλλά και πάλι εξαιτίας της εποχής αντιμετωπίζονται γρήγορα. Για τον λόγο αυτόν, κυρίως η Ισπανία και η Γαλλία είχαν μεγάλη κορύφωση των πυρκαγιών τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους. Η διαδικασία αυτή, πάντως, είναι συνηθισμένη στις μεσογειακές χώρες, αλλά όχι στην Ελλάδα», εξηγεί ο ερευνητής του EFFIS.
Παρά τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, που είναι δύσκολο να συγκρίνει κάποιος εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της γεωμορφολογίας, του κλίματος και της βλάστησης της κάθε χώρας, ο ομότιμος καθηγητής του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, Θεοχάρης Ζάγκας, θεωρεί πως η Ελλάδα μπορεί να πάρει μαθήματα από άλλες χώρες, ειδικά στο κομμάτι στο οποίο υστερούμε, την πρόληψη.
Το μοντέλο της Κύπρου
Ο καθηγητής θεωρεί πως το «μοντέλο της Κύπρου» θα μπορούσε να έχει θετικά αποτελέσματα και στη χώρα μας.
«Στην Κύπρο, εκτός του ότι έχει δοθεί μεγάλη βαρύτητα στην αυστηρή οριοθέτηση μεταξύ των δασικών και αγροτικών εκτάσεων, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και στον χρόνο πρώτης προβολής, δηλαδή στον χρόνο που μεσολαβεί από τη στιγμή που ένας επιτηρητής θα δει τη φωτιά μέχρι να φτάσει στο σημείο το πρώτο πυροσβεστικό όχημα. Στόχος, στην Κύπρο, είναι ο χρόνος πρώτης προβολής να μειωθεί, από τα δώδεκα λεπτά, στα δέκα. Παρόλο που δεν μπορούν να γίνουν συγκρίσεις, καθώς οι αποστάσεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα, θεωρώ πως είναι αναγκαίο να δοθεί έμφαση σε αυτό το κομμάτι και στην Ελλάδα», επισημαίνει ο κ. Ζάγκας.
Στο επίκεντρο η μέθοδος «αντιπύρ»
Ο ίδιος έχει την πεποίθηση ότι θα μπορούσε να υπάρξει, επιπλέον, μια καλύτερη οργάνωση όσον αφορά τη μέθοδο του αντιπυρός, η οποία στηρίζεται στη χρήση φωτιάς που ανάβουν οι δασοπυροσβέστες στον δρόμο μιας επερχόμενης πυρκαγιάς, με στόχο να ανακόψουν την εξάπλωσή της. Με άλλα λόγια, η φωτιά γίνεται εργαλείο δασοπυρόσβεσης. Υπεύθυνοι για τη χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου είναι 590 πυροσβέστες των νεοσύστατων Ειδικών Μονάδων Δασικών Επιχειρήσεων (ΕΜΟΔΕ), περισσότερο γνωστοί ως «δασοκομάντος». Ωστόσο, ο κ. Ζάγκας προσθέτει ότι σε αυτή τη μέθοδο θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν περισσότεροι πυροσβέστες με στόχο την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
Ανάγκη ανανέωσης των διαχειριστικών μελετών
Από την πλευρά του, ο κ. Γήτας διαπιστώνει την ανάγκη ανανέωσης των προδιαγραφών των διαχειριστικών μελετών των δασών που έχουν εκπονηθεί από τις δασικές υπηρεσίες και παραμένουν ίδιες από το 1965, οπότε και καταρτίστηκαν.
«Οι καινούργιες προδιαγραφές των δασικών διαχειριστικών μελετών έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί από το 2018, ωστόσο δεν έχουν εφαρμοστεί ποτέ. Είναι σαφές πως οι μελέτες που ισχύουν από το 1965 είναι παλαιών προδιαγραφών. Η ανανέωσή τους είναι αναγκαία και σημαντική, καθώς έτσι αφενός θα υπάρξει ένα επικαιροποιημένο πλάνο απομάκρυνσης της καύσιμης ύλης, αφετέρου οι αρμόδιοι θα έχουν στην κατοχή τους ένα συγκεκριμένο σχέδιο εκπόνησης αναγεννητικών αναδασώσεων και εξασφάλισης της βιώσιμης διαχείρισης ενός δάσους με βάση τα ποιοτικά και τα ποσοτικά χαρακτηριστικά του», καταλήγει ο ίδιος.
