Του Μιχάλη Κατσιμιτση
Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την αλλαγή στάσης της Φινλανδίας και της Σουηδίας απέναντι στο ΝΑΤΟ, προκειμένου να βελτιώσουν την άμυνά τους απέναντι στον Πούτιν, μου ήρθε στο μυαλό ο Νικολό Μακιαβέλι, ο ιταλός διπλωμάτης που πολλοί θεωρούν εισηγητή της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης. Τις περισσότερες φορές προσπαθώ να το αποφεύγω, διότι είναι κοινότοπο και συχνά ανόητο, λόγω του ότι, όταν θέλουμε να καταδείξουμε τον σύγχρονο χαρακτήρα μιας σκέψης που έχει ειπωθεί στο παρελθόν, διαστρεβλώνουμε τη σκέψη αυτή, μέχρι να ταιριάξει στον σκοπό μας. Ωστόσο, δεν μπορώ να μη σκεφτώ την παρατήρηση του Μακιαβέλι στον Ηγεμόνα, ότι είναι φυσικό και κανονικό να επιδιώκει κανείς να κατακτά ό,τι μπορεί, οπότε είναι ανόητος όποιος αφήνει χώρο στον άλλον, ώστε να έχει τη δυνατότητα να αρπάξει.
Πράγματι, και χωρίς να συνέβαινε ο πόλεμος, αν αναλογιζόμασταν για λίγο ανθρώπους και καταστάσεις της ζωής μας θα συμφωνούσαμε με τον Ιταλό. Μάλιστα, αυτή η τάση είναι τόσο έντονη, ώστε θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι πρόκειται για πρωταρχικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. Οπότε, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι είτε να αμυνόμαστε από τέτοιες συμπεριφορές, είτε απλώς να αφεθούμε στη φύση μας και ό,τι γίνει.
Από την άλλη, υπάρχει η σκέψη του γάλλου υπαρξιστή Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο οποίος στα Τετράδια για μια ηθική σημειώνει ότι η καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο είναι θέμα επιλογής. Κι αν φαίνεται ως φύση, αυτό συμβαίνει διότι η επιλογή αυτή έχει γίνει τόσο παλιά, ώστε πλέον δεν τη βλέπουμε ως επιλογή.
Βέβαια, η πρώτη ερώτηση που ανακύπτει σχεδόν αυτόματα, αφού διαβάσουμε τις δύο αυτές θέσεις, είναι «Έχει σημασία;». Είτε ισχύει το ένα είτε το άλλο, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Αυτό είναι αλήθεια. Το ζητούμενο, όμως, δεν είναι αν το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Πίσω από αυτή τη διαπίστωση κρύβεται ένα άλλο, δύσκολο ερώτημα: «Μήπως μας βολεύει αυτή η στάση όσο δύσκολη κι αν είναι;».
Αυτό σημαίνει ότι, κατά βάθος, ίσως προτιμάμε να αποδεχόμαστε το αρνητικό στη ζωή μας (ενίοτε και πολύ αρνητικό), διότι φοβόμαστε να το αντιμετωπίσουμε και να το καταπολεμήσουμε. Ο λόγος είναι ότι φοβόμαστε την αλλαγή, διότι δεν ξέρουμε τι θα μας φέρει. Αν αυτό το συνδυάσουμε με το γεγονός ότι η συνήθεια αποτελεί πάντα το ζητούμενο στη ζωή μας (με όποια μορφή κι αν τη διαμορφώνουμε), τότε έχουμε μια πρώτη γενική εικόνα, την οποία μπορούμε να συμπληρώσουμε ο καθένας με τις ιδιαιτερότητες της προσωπικής ζωής του.
Ο κύριος, όμως, λόγος για την αποδοχή αυτής της κατάστασης ως φυσικού χαρακτηριστικού της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η αίσθηση της αδυναμίας μας, ως προσώπων, να αλλάξουμε αυτή την «τάση». Εδώ, κάνουμε το σφάλμα να θέτουμε ως κριτήριο για τις πράξεις μας την επίτευξη κάτι συγκλονιστικού, π.χ. να αλλάξουμε τον κόσμο με μία, άντε δύο, ενέργειες. Αυτή, όμως, η σύγκριση με υπερ-ήρωες μας καθηλώνει στη στασιμότητα και τη μοιρολατρία. Επιπλέον, κοιτάζουμε μόνο το παρόν και το άμεσο μέλλον. Αν υποθέσουμε ότι ο Σαρτρ έχει δίκιο, τότε απαιτείται πολύς κόπος και γενιές πολλές για να επιτευχθεί μια κάποια αλλαγή.
Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσα να διαβεβαιώσω κανέναν ότι θα είχαμε το ποθητό αποτέλεσμα και πότε. Ξέρω, όμως, δύο πράγματα: πρώτον, θα βελτιωνόταν η ζωής μας και η ζωή των παιδιών μας. Δεύτερον: μια πλημμύρα αρχίζει πάντα με μία σταγόνα.
Μιχάλης Κατσιμίτσης
Ο Μιχάλης Κατσιμίτσης σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου έλαβε και το διδακτορικό του. Παρακολούθησε μαθήματα Φιλοσοφίας σε μεταπτυχιακό επίπεδο στη Μεγάλη Βρετανία και έκανε έρευνα για τη διατριβή του στη Γαλλία. Έχει λάβει δύο υποτροφίες, του The Ryoichi Sasakawa Young Leaders Fellowship Fund και του Ιδρύματος Παναγιώτη & Έφης Μιχελή. Έχει διδάξει «Νεότερη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία» και «Συστηματική Φιλοσοφία και Εισαγωγή στη Νεότερη Φιλοσοφία» στον Τομέα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης έχει διδάξει στο πρόγραμμα «Ακαδημία Πλάτωνος, η Πολιτεία και ο Πολίτης» του ΕΚΠΑ, αλλά και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Γνωρίζει Αγγλικά και Γαλλικά. Έχει δώσει πλήθος διαλέξεων πάνω σε θέματα ευρύτερου φιλοσοφικού ενδιαφέροντος.
Παράλληλα έχει μεταφράσει και επιμεληθεί πάνω από 150 βιβλία και έχει συμμετάσχει με πρωτότυπα κείμενα σε συλλογικούς τόμους. Έχει συνεργαστεί με εταιρίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό στον τομέα της έρευνας και ανάλυσης στοιχείων μέσω διαδικτύου, ενώ επί σειρά ετών συμμετείχε ενεργά στην οργάνωση φιλοσοφικών κυρίως συνεδρίων. Για σειρά ετών υπήρξε υπεύθυνος σύνταξης ενθέτου μεγάλης εφημερίδας. Άρθρα του σχετικά με την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και την αγορά εργασίας έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και ιστοτόπους, ενώ έχει συγγράψει και βιβλία για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
