Του Βασίλη Ταλαμάγκα
Ο Έλον Μασκ, ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας, δεν είναι γνωστός μόνο για τα διαστημικά του σχέδια και την Tesla. Εδώ και χρόνια επιμένει πως η μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον της ανθρωπότητας δεν είναι η τεχνητή νοημοσύνη ούτε η κλιματική αλλαγή – αλλά η υπογεννητικότητα. Και πρόσφατα, τοποθετήθηκε με τρόπο ιδιαίτερα αιχμηρό για την Ευρώπη, δημοσιεύοντας έναν χάρτη με ανησυχητικά στοιχεία γεννήσεων. Το ερώτημα που προκύπτει είναι απλό: Αν ο Μασκ το βλέπει, γιατί δεν το βλέπει η ίδια η Ευρώπη;
Ο Μασκ ανήρτησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χάρτη της Ευρώπης όπου φαίνονται οι χώρες με τον λεγόμενο «δείκτη γονιμότητας». Σύμφωνα με τα στοιχεία, καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν αγγίζει το κρίσιμο όριο του 2,1 παιδιών ανά γυναίκα – όριο που απαιτείται για να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός χωρίς μετανάστευση. Ορισμένες χώρες –όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα– έχουν δείκτη κάτω από 1,3, γεγονός που τις κατατάσσει στις χώρες με υψηλό δημογραφικό κίνδυνο.
«Αν η Ευρώπη συνεχίσει έτσι, σε 50 χρόνια δεν θα υπάρχει», έγραψε χαρακτηριστικά ο Μασκ, προκαλώντας κύμα αντιδράσεων αλλά και… σιωπηρής συμφωνίας από αρκετούς δημογράφους.
Η Ελλάδα δεν είναι απλώς μέρος της κρίσης – είναι στην αιχμή της. Με βάση τα τελευταία στοιχεία, ο δείκτης γονιμότητας στη χώρα κυμαίνεται στο 1,3 παιδιά ανά γυναίκα, ενώ το 2024 καταγράφηκε ο χαμηλότερος αριθμός γεννήσεων των τελευταίων 100 ετών. Παράλληλα, το 25% του πληθυσμού είναι πλέον άνω των 65 ετών. Ο πληθυσμός μειώνεται σταθερά, ενώ η επαρχία ερημώνει.
Το πιο ανησυχητικό είναι πως, παρά τις προειδοποιήσεις, η πολιτεία παραμένει αμήχανη. Τα μέτρα στήριξης των νέων οικογενειών είναι αποσπασματικά και ανεπαρκή: ελλιπής πρόσβαση σε παιδικούς σταθμούς, υψηλό κόστος στέγασης, αβεβαιότητα στην εργασία. Η Ελλάδα «τιμωρεί» τους νέους που θέλουν να κάνουν παιδιά αντί να τους ενθαρρύνει.
Παρά τις δραματικές στατιστικές, οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν δίνουν την απαιτούμενη σημασία. Απασχολημένες με άλλες κρίσεις –γεωπολιτικές, ενεργειακές, μεταναστευτικές– δεν αντιλαμβάνονται ότι η υπογεννητικότητα είναι η σιωπηλή βόμβα κάτω από τα θεμέλια της ηπείρου. Ο Μασκ, χωρίς να είναι πολιτικός, φωνάζει αυτό που οι ηγέτες διστάζουν να ψελλίσουν.
Αν η τάση συνεχιστεί, η Ευρώπη του 2050 θα είναι μια ήπειρος με πολύ μικρότερο, πολύ γηραιότερο και οικονομικά ασθενέστερο πληθυσμό. Η πολιτιστική ταυτότητα, η βιωσιμότητα των ασφαλιστικών ταμείων, ακόμα και η άμυνα των κρατών τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Ο Έλον Μασκ δεν είναι δημογράφος – αλλά βλέπει μπροστά. Ίσως γιατί, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους ηγέτες, δεν φοβάται να μιλήσει για το προφανές:
Χωρίς ανθρώπους, δεν υπάρχει ούτε οικονομία, ούτε κοινωνία, ούτε μέλλον. Και το μέλλον αυτό έχει ήδη ξεκινήσει – αλλά η Ευρώπη το κοιτάει με τα μάτια κλειστά.
