Ύστερα από 13 χρόνια παραμονής του στη Ρωσία, ο Έντουαρντ Σνόουντεν, με διάταγμα του Πούτιν, έλαβε τη ρωσική υπηκοότητα και μαζί μ’ αυτόν καμιά 70αριά άλλοι ξένοι που ζούσαν στην ίδια χώρα. Σύντομα αναμένεται να δοθεί υπηκοότητα και στη σύντροφό του, τη Λίντσεϊ Μιλς, αν και το μωρό τους, ένα κοριτσάκι, που γεννήθηκε το 2000, την έλαβε αυτόματα.
Ίσως να μην πρόκειται για μια απλή, τυπική διαδικασία, αν λάβουμε υπόψη τα όσα πολύ σοβαρά συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες (επιστράτευση, προσάρτηση τεσσάρων ουκρανικών επαρχιών). Όμως άλλοι είναι πιο αρμόδιοι για να αναλύσουν την πολιτική σημασία αυτής της κίνησης.
Εδώ και χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ζητούν την έκδοση του Σνόουντεν ώστε να δικαστεί για τα «εγκλήματά» του, δηλαδή την αποκάλυψη χιλιάδων απόρρητων εγγράφων που αποδεικνύουν ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούν και φακελώνουν εκατομμύρια πολίτες ανά τον κόσμο.
Σκοτάδι περιβάλλει εδώ και 13 χρόνια τη νέα ζωή του Σνόουντεν στην ξένη χώρα. Οι λόγοι είναι ευνόητοι: οι Αμερικανοί τον θέλουν πίσω, θέλουν να μάθουν τι ξέρει και τι πληροφορίες έχει δώσει ή και εξακολουθεί να δίνει στους Ρώσους. Το τι θα τον κάνουν αν τον βρουν, είναι άγνωστο. Πάντως ο Σνόουντεν, αν και ελεύθερος, δηλαδή εκτός φυλακής, ζει σε ένα είδος παρανομίας. Όπως εξομολογήθηκε στον δημοσιογράφο Μπάρτον Γκέλμαν (βλ. το βιβλίο του «Σκοτεινός καθρέφτης»), που τον συνάντησε δύο φορές στη Μόσχα, στη Ρωσία δεν είναι δύσκολο να μεταμφιέζεται, τουλάχιστον τον χειμώνα: αρκούν ένας ογκώδης γούνινος σκούφος κι ένα κασκόλ ανεβασμένο μέχρι τη μύτη. Όμως το καλό είναι, όπως λέει ο ίδιος, ότι οι άνθρωποι γύρω του είναι τόσο απορροφημένοι με τα κινητά τους, που κανείς δεν του ρίχνει δεύτερη ματιά!
Ας σκεφτούμε έναν άλλο διάσημο «προδότη», όπως πολλοί τον θεώρησαν: τον Κιμ Φίλμπι, που το 1963 το έσκασε από τη Βηρυτό, όπου η σύλληψή του από τους Βρετανούς ήταν σίγουρη, και κατέφυγε στην τότε ΕΣΣΔ. Εκεί έγινε δεκτός σαν εθνικός ήρωας και τον έπνιξαν στα παράσημα. Ο Φίλμπι δεν είχε πρόβλημα να κυκλοφορεί και να φωτογραφίζεται χαμογελαστός στην Κόκκινη Πλατεία, σε αντίθεση με τον Σνόουντεν που, όπως είπε στον Γκέλμαν, με δυσκολία ξεμυτίζει από το σπίτι του.
Οι ομοιότητες ανάμεσα στους δύο άνδρες, έναν Βρετανό και έναν Αμερικανό, περιορίζονται αφενός στην κατηγορία της «προδοσίας» και αφετέρου στο ότι ζήτησαν καταφύγιο ο πρώτος στη Σοβιετική Ένωση, ο δεύτερος στη Ρωσία του Πούτιν – και είναι αμφίβολο αν είχαν άλλες επιλογές. Όμως, από εκεί και πέρα, οι διαφορές ανάμεσα σε αυτούς τους δύο είναι αβυσσαλέες. Ο Φίλμπι είχε μια ιδεολογία, ένα σύστημα και ένα υπαρκτό ιστορικό ρεύμα να στηριχτεί, ενώ ο Σνόουντεν ακολούθησε μια πολύ μοναχική διαδρομή. Ριζοσπαστικοποιήθηκε από την ίδια την ανομία του αμερικανικού πολιτισμού και, χωρίς να υποδυθεί τον επαναστάτη, προχώρησε σε μια επαναστατικής σημασίας κίνηση. Ο Φίλμπι, μετά το 1963, ταξίδεψε σε πολλές χώρες (Τσεχοσλοβακία, Ανατολική Γερμανία) όπου φιλοξενήθηκε ως υψηλός προσκεκλημένος. Ανήκε στους προνομιούχους. Έκανε διακοπές σε πανέμορφα μέρη στην Αρμενία και την Κριμαία, πήγαινε σε θέατρα και ακριβά εστιατόρια, είχε σωματοφύλακες και την προστασία της ΚGB, συναναστρεφόταν Άγγλους συμπατριώτες του. Και πέθανε το 1988, προτού δει να καταρρέει η χώρα στην οποία πίστεψε.
Ο Σνόουντεν μπορεί να επικοινωνεί, μέσω διαδικτύου, με υψηλό βαθμό κρυπτογράφησης, με τους ανά τον κόσμο ψηφιακούς φίλους του – και όντως επικοινωνεί με πολλούς. Όμως οι απόψεις του παραμένουν βουβές. Δεν ξέρουμε τι σκέφτεται για την εισβολή στην Ουκρανία, για τον ίδιο τον Πούτιν – και τι θα σκέφτεται μετά το (πολύ πιθανό) τέλος του Πούτιν. Η ζωή του, όπως και η ζωή της οικογένειάς του, είναι στα χέρια άλλων.
Περίπου δέκα χρόνια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, εκδόθηκε το βιβλίο της Ρωσίδας συζύγου του αρχικατασκόπου, της Ρουφίνα Φίλμπι (The Private Life of Kim Philby: The Moscow Years) με πάμπολλες λεπτομέρειες. Εδώ απεικονίζεται ένας εξιδανικευμένος Φίλμπι, που συγκρουόταν με την ΚGB, που όλα τα είχε μαντέψει, όλα τα είχε καταλάβει, τη διαφθορά, την καταπίεση κ.λπ., αλλά δεν μιλούσε, γιατί ήταν πια πολύ μεγάλος και δεν μπορούσε να ξαναρχίσει από την αρχή. «Σημασία έχει η δράση, όχι τα κλαψουρίσματα», έλεγε. Όμως και η δική του ζωή ήταν στα χέρια άλλων. Όπως και στα χέρια άλλων βρίσκεται η ζωή του Τζούλιαν Ασάνζ.
Ο Φίλμπι πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στη σοσιαλιστική δεύτερη πατρίδα του. Ο Σνόουντεν, όπως και ο Ασάνζ, πρόσφεραν πολλά στην υπόθεση της αλήθειας και της ελευθερίας, και ειδικά ο τελευταίος στην υπόθεση της παγκόσμιας ειρήνης, καθώς τα WikiLeaks αποκάλυψαν τις πιο σκοτεινές πράξεις και μεθοδεύσεις της αμερικανικής υπερδύναμης. Και σήμερα ο Ασάνζ σαπίζει σε μια βρετανική φυλακή υψίστης ασφαλείας, στα χέρια των εχθρών της ελευθερίας, των εχθρών της ειρήνης. Ακόμα και αν δεν εφαρμοστεί η απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης για την έκδοσή του στις Ηνωμένες Πολιτείες, ποια χώρα θα του παραχωρήσει άσυλο; Δύσκολο να βρεθεί γι’ αυτόν «μια ξέρα, ένα νησί ερημικό».
Ο Φίλμπι έζησε 25 χρόνια στην ΕΣΣΔ με δόξα και τιμή. Ο Σνόουντεν ζει εδώ και 13 χρόνια στη Ρωσία μια άγνωστη (για εμάς) ζωή. Χιλιάδες Βρετανοί έχουν ήδη δηλώσει συμμετοχή για το Σάββατο 8 Οκτωβρίου, που έχει οριστεί ως μέρα περικύκλωσης του Ουεστμίνστερ, στο Λονδίνο, με σκοπό τη ματαίωση της απόφασης της βρετανικής κυβέρνησης για έκδοση του Ασάνζ στις ΗΠΑ. Τουλάχιστον κι εμείς να εμποδίζαμε, όσο και όπως μπορούμε εδώ στην Ελλάδα, τη φυσική εξόντωση του Ασάνζ. Ίσως με αυτόν τον τρόπο να τιμούσαμε και τον Σνόουντεν.
Μαριάννα Τζιαντζή
