Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Όλοι ενθυμούνται το παλαιό «αναρχικό» σύνθημα που, μεταξύ άλλων, τροφοδότησε τη συλλογική συνείδηση με νοητική αφασία. Ανεξαρτήτως του άστοχου ή του εύστοχου της διατύπωσης, η θάλασσα ανήκει (και) στις παράκτιες πολιτείες.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο το Αιγαίο, όπως και κάθε άλλη θαλάσσια περιοχή, ρυθμίζεται από το εσωτερικό δημόσιο δίκαιο και το διεθνές δίκαιο. Είναι κοινός τόπος, τουλάχιστον στους νομικούς ότι η έννοια της επικράτειας ή χώρας δεν περιλαμβάνει μόνο την ξηρά αλλά και τον εναέριο χώρο και τα θαλάσσια χωρικά ύδατα. Τα δύο τελευταία στοιχεία νοούνται ως προέκταση του εδάφους με τρόπο ώστε να συναποτελούν με αυτό την εν γένει εδαφική έκταση (territorium) της πολιτείας. Η πολιτεία εντός της ανωτέρω έκτασης ασκεί καταρχάς αποκλειστική εξουσία. Υπό την ανωτέρω εκδοχή τα όρια της χώρας συμπίπτουν με τα όρια ισχύος των επιταγών της πολιτείας. Στην έννοια της χώρας περιλαμβάνονται επίσης το υπέδαφος και οι υδάτινες επιφάνειες (λίμνες και ποταμοί). Ως θαλάσσια χωρικά ύδατα εννοούνται τα εσωτερικά θαλάσσια ύδατα, η αιγιαλίτιδα ζώνη καθώς και η υφαλοκρηπίδα.
Στα αξιοσημείωτα περιλαμβάνεται ότι η πολιτεία, αντίθετα προς τα φυσικά πρόσωπα, δεν έχει σχέση κυριότητας προς τη χώρα (domicilium) αλλά σχέση κυριαρχίας (dominium και imperium). Με άλλες λέξεις η πολιτειακή εξουσία δεν εξαρτάται καταρχάς από άλλη εξουσία τόσο κατά τη γένεσή της όσο και κατά τη διάρκεια της άσκησής της και, ότι όλες οι άλλες μορφές εξουσίας που εμφανίζονται εντός του κράτους, υπάρχουν και ασκούνται γιατί τις θεσπίζει αυτή.
Ο πρωτογενής χαρακτήρας της πολιτειακής εξουσίας περιλαμβάνει τη δυνατότητα να παράγονται επιταγές και να εξαναγκάζονται οι αποδέκτες των επιταγών να συμμορφώνονται προς το περιεχόμενό τους. Αυτό το θεσμικό μονοπώλιο προς εξαναγκασμό που διαθέτει η πολιτεία νοείται ως εξωτερική κυριαρχία και ως εσωτερική κυριαρχία. Η εξωτερική κυριαρχία σημαίνει την ικανότητα της πολιτείας να αποτρέπει την άσκηση κυριαρχικών πράξεων άλλων πολιτειών στη δική της επικράτεια. Η εσωτερική κυριαρχία σημαίνει, ότι η πολιτεία δεν δεσμεύεται από άλλο εσωτερικό φορέα εξουσίας.
Στα θαλάσσια χωρικά ύδατα -όπως άλλωστε και στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ)- διενεργούνται πράξεις, οι οποίες διέπονται από το δίκαιο της πολιτείας, περιλαμβανομένης της πράξης της αλίευσης.
Σε εφαρμογή των ανωτέρω επισημάνσεων ο προγενέστερος, της μεταρρύθμισης του 2019, Ποινικός Κώδικας τυποποιούσε σε δύο άρθρα του τα σχετικά με την αλιεία εγκλήματα.
Επρόκειτο για τα άρθρα 400 και 401 ΠΚ, οι διατάξεις των οποίων ερύθμιζαν την παράνομη αλιεία και την παράνομη αλιεία από αλλοδαπό. Ειδικότερα, η διάταξη του άρθρου 400 ΠΚ προέβλεπε ότι: «όποιος ψαρεύει σε ύδατα όπου άλλος έχει το δικαίωμα της αλιείας, χωρίς την άδειά του, τιμωρείται με χρηματική ποινή ή φυλάκιση μέχρι έξι μηνών». Η διάταξη του άρθρου 401 ΠΚ όριζε ότι: «αλλοδαπός που ψαρεύει χωρίς δικαίωμα στην αιγιαλίτιδα ζώνη του ελληνικού κράτους τιμωρείται με χρηματική ποινή ή με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών».
Τις ανωτέρω διατάξεις κατάργησε η πλειοψηφία της Βουλής λίγο πριν τις εκλογές του 2019. Η πρόσφατη τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα αποκατέστησε τα πράγματα στην πρότερη κατάσταση, καθώς το θέμα δεν είναι μόνο η παράνομη αλιεία που τελείται από τον οιονδήποτε, συνεπώς και από Έλληνες πολίτες, αλλά η αλιεία στα θαλάσσια χωρικά ύδατα που τελείται από αλλοδαπούς. Διαχρονικά, η θεωρία του ποινικού δικαίου αλλά και η νομολογία των ποινικών δικαστηρίων υποστηρίζουν -ορθώς- ότι η αλιεία στα χωρικά ύδατα είναι δικαίωμα μόνο των πολιτών, οι οποίοι μόνο ως ηθικοί αυτουργοί ή συνεργοί μπορούσαν να παραβιάσουν τη διάταξη του άρθρου 401 Ποινικού Κώδικα.
Η διάταξη αυτή ήταν η νομική απόρροια της κυριαρχικής εξουσίας της παράκτιας πολιτείας εντός των θαλάσσιων χωρικών υδάτων της. Η κατάργησή της το 2019 δημιούργησε νομικό κενό, το οποίο έσπευσαν να εκμεταλλευθούν αλιείς προερχόμενοι από την Τουρκία, οι οποίοι δεν περιορίσθηκαν στα διεθνή ύδατα αλλά αμφισβήτησαν εμπράκτως την Ελληνική κυριαρχία. Συγχρόνως, οι χρησιμοποιηθείσες μέθοδοι αλιείας αντιπαρατέθηκαν με τους κανόνες του ευρωπαϊκού δικαίου σχετικά με την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και την αρχή της αειφορίας.
Την αφαίρεση των διατάξεων των άρθρων 400 και 401 ΠΚ από το ποινικό οπλοστάσιο της χώρας αντιμετώπισε η τελευταία τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα (ν.4855/2021). Συγκεκριμένα, η διάταξη του άρθρου 398 ΠΚ ορίζει ότι: « όποιος ασκεί αλιευτική δραστηριότητα με σκάφος ή άλλο πλωτό μέσο, που φέρει σημαία τρίτης χώρας, χωρίς την προβλεπόμενη κατά τις οικείες διατάξεις άδεια της αρμόδιας αρχής, εντός της αιγιαλίτιδας ζώνης και των εσωτερικών υδάτων της Ελληνικής Επικράτειας, τιμωρείται με φυλάκιση».
Με τη νέα διάταξη παύει να αιωρείται η υποψία της δημιουργίας συνθηκών για «Πρέσπες στο Αιγαίο».
Εν κατακλείδι η νέα ρύθμιση του άρθρου 398 ΠΚ δείχνει να απαντά στο ερώτημα «ποιος αλιεύει τα ψάρια στο Αιγαίο», το οποίο ούτε εξυπνακισμός, ούτε ευφυολόγημα είναι αλλά πρακτική συνέπεια της πολιτειακής κυριαρχίας.
*Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Kαθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
