Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Ο όρος δημόσια υπηρεσία απαντάται σε τουλάχιστον τέσσερις διατάξεις του Συντάγματος. Η παροχή δημόσιας υπηρεσίας είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του βουλευτή (57 παρ. 1 στοιχ. δ), είναι παραδεκτή τροπολογία – κατά τη νομοθετική λειτουργία της Βουλής – η υποβαλλόμενη από αρχηγό κόμματος σε νομοσχέδιο που αφορά στην οργάνωση και των δημόσιων υπηρεσιών (73 παρ. 4). Ο Πρωθυπουργός εξασφαλίζει τις ενέργειες των δημόσιων υπηρεσιών για τη νόμιμη εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής (82 παρ. 2). Δεν επιτρέπεται καταρχάς στους δημοσίους υπαλλήλους να διορίζονται σε δεύτερη θέση δημόσιας υπηρεσίας (104 παρ. 1). Οι πιο σημαντικές, εκτός των ανωτέρω, σχετικές διατάξεις του Συντάγματος είναι τα άρθρα 101 και 103 τα οποία ρυθμίζουν την οργάνωση της διοίκησης και την υπηρεσιακή κατάσταση των οργάνων αυτών.
Συγκεκριμένα το άρθρο 101 ορίζει ότι η διοίκηση του κράτους οργανώνεται σύμφωνα με το αποκεντρωτικό σύστημα, με τα περιφερειακά όργανα να έχουν αποφασιστική αρμοδιότητα για τις υποθέσεις της περιφέρειάς τους και τα κεντρικά όργανα να διαθέτουν το συντονισμό και τον έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των περιφερειακών οργάνων.
Η καθοριστική για την υπηρεσιακή κατάσταση των δημοσίων υπαλλήλων διάταξη του άρθρου 103 ορίζει ότι αυτοί είναι εκτελεστές της θέλησης του κράτους και υπηρετούν το λαό, διορίζονται σε νομοθετημένες οργανικές θέσεις. Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι έμμεσα, έμμισθα όργανα του κράτους, προς το οποίο διατελούν σε προαιρετική, άμεση υπηρεσιακή και πειθαρχική σχέση. Οι δημόσιοι υπάλληλοι οφείλουν «πίστη στο Σύνταγμα και αφοσίωση στην πατρίδα» (103 παρ. 1 εδ. α Συντ.). Ως όργανα του κράτους έχουν νομικό σύνδεσμο με αυτό, καθώς εφαρμόζουν τους κανόνες δικαίου που θέτει η νομοθετική λειτουργία.
Ως έμμεσα όργανα του κράτους τελούν ως προς τα άμεσα όργανα αυτού (εκλογικό σώμα, Βουλή, Κυβέρνηση, Πρόεδρος της Δημοκρατίας) σε σχέση ιεραρχικής υποταγής.
Ως έμμισθα όργανα του κράτους οφείλουν καταρχάς να απασχολούνται αποκλειστικά και αφοσιωμένα στην υπηρεσία του λαού, δηλαδή των διοικουμένων.
Οι δημόσιοι υπάλληλοι υπέχουν πειθαρχική ευθύνη για κάθε υπαίτια και καταλογιστή παράβαση υπηρεσιακού καθήκοντος, με ενδεχόμενο την ποινική και αστική ευθύνη. Η υπηρεσιακή κατάσταση του δημοσίου υπαλλήλου καθορίζεται από την ιεραρχική δομή και τάξη της συγκεκριμένης υπηρεσίας στην οποία εντάσσεται.
Δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι οι δικαστικοί λειτουργοί, οι μόνιμοι στρατιωτικοί, οι αστυνομικοί, οι λειτουργοί της εκκλησίας καθώς και οι δημόσιοι λειτουργοί δηλαδή οι καθηγητές των Α.Ε.Ι. και οι γιατροί του Ε.Σ.Υ.
Οι δημόσιοι υπάλληλοι απολαμβάνουν μονιμότητας, εφόσον υπάρχουν οι οργανικές θέσεις που κατέχουν. Η μονιμότητα είναι το σύνολο των εγγυήσεων που θεσπίζει το Σύνταγμα και οι νόμοι προκειμένου να προφυλάσσουν τους δημοσίους υπαλλήλους από αυθαίρετες μεταβολές της υπηρεσιακής τους κατάστασης και ιδίως από την αυθαίρετη απόλυση, αποτρέποντας συγχρόνως την εξάρτηση από την πολιτική εξουσία. Αντιθέτως οι προσλαμβανόμενοι σε θέσεις επί θητεία δεν απολαμβάνουν την προστασία της αρχής της μονιμότητας, ιδίως αν ο νομοθέτης καταργήσει την επί θητεία θέση.
Είναι σαφές ότι το Σύνταγμα διαμορφώνει πλέγμα θεμιτών εγγυήσεων ώστε να αποφευχθούν – υπό την ισχύ του – «πλατείες κλαυθμών» ως αποτέλεσμα αυθαιρεσίας.
Ωστόσο η κατάσταση στις δημόσιες υπηρεσίες δεν είναι η ενδεδειγμένη. Συχνά η «στενή υπαλληλική νοοτροπία» μεταβάλλει το εννοιολογικό περιεχόμενο της γραφειοκρατίας σε συνώνυμο της ταλαιπωρίας του διοικουμένου ακόμα κι αν οφείλεται σε αυξημένο αίσθημα ευθύνης των υπαλλήλων. Η μεγάλη μάστιγα όμως είναι η διαφθορά.
Απαιτούνται, ίσως, προσπάθειες εκ μέρους του νομοθέτη για να ενισχυθεί περαιτέρω η αντίληψη των δημοσίων υπαλλήλων ότι κατά την άσκηση των καθηκόντων τους η δημόσια υπηρεσία νοείται επίσης ως προσφορά και εξυπηρέτηση των διοικούμενων. Άλλωστε το ήθος ως συμπεριφορά προβλέπεται στα άρθρα 27 και 106 παρ. 2 του Υπαλληλικού Κώδικα. Η όπως υπενθυμίζουν οι λατίνοι quid leges sine moribus? (Τι χρειάζονται οι νόμοι χωρίς ήθος;).
*Ο κ Άλκης Δερβιτσιώτης είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
