Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Στην ημεδαπή, δυνάμει του άρθρου 26 Συντ., επικρατεί η άποψη, ότι η κρατική εξουσία εμφανίζεται διακεκριμένη σε τρεις λειτουργίες, άποψη η οποία βρίσκει μακρινή πρόδρομη μορφή στα «μόρια της πόλεως» που περιέγραψε ο Αριστοτέλης. Ωστόσο η επανατοποθέτηση του θέματος αρκετούς αιώνες μετά από έναν κατεξοχήν Αριστοτελικό στοχαστή, τον Τζων Λοκ, όρισε τις κρατικές λειτουργίες ως δύο, ήτοι τη νομοθετική και την εκτελεστική, με την επισήμανση ότι οι δικαστές ήταν «King’s men» ( Άνθρωποι του Βασιλιά) άρα η δικαιοδοτική λειτουργία δεν ήταν διαφορετική εννοιολογικά από την εκτελεστική αλλά αποτελούσε τμήμα της. Η αντίληψη αυτή ήταν συμβατή μέχρι και το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας. Σήμερα στο σύγχρονο αντιπροσωπευτικό, κοινοβουλευτικό και δημοκρατικό πολίτευμα οι δικαστές δεν είναι μόνο «τα χείλη που προφέρουν το νόμο» κατά τη διατύπωση του βαρώνου του Μοντεσκιέ. Στα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα η δικαστική λειτουργία είναι εννοιολογικά αυτοτελής αφενός και αφετέρου αυτή και η εκτελεστική λειτουργία είναι οργανικά ασύμπτωτες, διαπίστωση η οποία συνεπάγεται ότι οι δύο εν λόγω λειτουργίες όχι μόνο κατανέμονται σε όργανα παντελώς διακριτά μεταξύ τους, αλλά και ότι τα όργανα της δικαστικής λειτουργίας είναι ανεξάρτητα έναντι της διοικήσεως εν γένει. Αν και η νομοθετική λειτουργία από νομική άποψη είναι σπουδαιότερη, από ιστορική και πολιτική άποψη η εκτελεστική είναι μείζονος σημασίας. Η ανωτέρω παραδοχή ουδόλως περιορίζει τη δικαστική λειτουργία να ελέγξει τη λειτουργία των οργάνων των δύο άλλων λειτουργιών με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον δικαστικό έλεγχο επί των πράξεων του νομοθέτη ως προς τη συμφωνία τους με το Σύνταγμα και επί των πράξεων της διοίκησης ως προς τη συμφωνία τους με το νόμο.
Το άρθρο 87 παρ. 1 Συντ. ορίζει ότι η δικαιοσύνη απονέμεται από δικαστήρια συγκροτούμενα από τακτικούς δικαστές, που απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία. Πρόκειται για θεσμική εγγύηση συνταγματικώς περιληφθείσα ώστε να αποκτά πάγια ισχύ έναντι του κοινού νομοθέτη ώστε οι δικαστές να ασκούν τα καθήκοντά τους απερίσπαστοι και πέραν του αιτουμένου δικαστικής προστασίας να ωφελείται το γενικό συμφέρον, η κοινωνία και η πολιτεία. Προς τούτο η λειτουργία των δικαστηρίων διέπεται από την αρχή της διαφάνειας των παραγόντων σχηματισμού της δικαστικής απόφασης η οποία καθίσταται αντιληπτή μέσω της αρχής της δημοσιότητας, της αρχής της αιτιολογίας της δικαστικής απόφασης και της αρχής της υποχρεωτικής δημοσιεύσεως της γνώμης της μειοψηφίας.
Η επαγγελματική δεοντολογία των δικαστών είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ομαλή απονομή δικαιοσύνης. Δεν μπορεί να στηθεί δίκη παρωδία χωρίς πειθήνιους δικαστές.
Η συνταγματικώς ορθά πράττουσα δικαστική λειτουργία είναι εγγύηση ότι η δημοκρατία λειτουργεί και ότι οι συνταγματικοί θεσμοί εν συνόλω μεριμνούν για την ανθρώπινη αξία, αποδίδοντας «το προσήκον εκάστω» κατά τη ρήση του Πλάτωνα.
* Ο κ. Άλκης Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
