Στην εκδήλωση που έλαβε χώρα στο Πολεμικό Μουσείο το βράδυ της Δευτέρας όπου οι δύο πρώην πρωθυπουργοί, Αντώνης Σαμαράς και Κώστας Καραμανλής ξιφούλκησαν κατά της κυβέρνησης της ΝΔ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η έντονη κριτική του πρώτου στη φιλοσοφία του επιτελικού κράτους που αποτελεί δημιούργημα του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Μοντέλο
«Το μοντέλο διακυβέρνησης με την ιδεολογία της παράταξης στο περιθώριο, με το αποκαλούμενο επιτελικό κράτος των 63 μελών του υπουργικού συμβουλίου, με ανακυκλούμενους υπουργούς -πάμπολλους και πάντα αλάνθαστους εξωκοινοβουλευτικούς- και με τους βουλευτές σχεδόν απαξιωμένους, είναι επιτυχημένο; Εάν ναι, γιατί λοιπόν αυτή η πολιτική μας εκδοχή αποδοκιμάστηκε από την κοινωνία; Και μάλιστα δίχως πολιτικό αντίπαλο, δίχως τρόικα και επιτήρηση, και σε συνθήκες πρωτοφανούς επικοινωνιακής παντοδυναμίας», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Αντώνης Σαμαράς.
Η αλήθεια είναι ότι μια πολυπληθής κυβέρνηση δεν αναιρεί τον υπερυγκεντρωτισμό του ηγέτη της. Ο κ. Μητσοτάκης έχει αποδείξει ότι μπορεί να έχει πλήθος παρατρεχάμενων και ταυτόχρονα να διοικεί με μια κλειστή ομάδα συμβούλων.
Από την άλλη, δεν είναι η πρώτη φορά που ο πρώην πρωθυπουργός αναφέρεται στον υπερσυγκεντρωτισμό της εξουσίας σ’ ένα πρόσωπο. Κάτι ανάλογο είχε πράξει σε ομιλία του λίγες μέρες πριν τις εκλογές του 2015 τις οποίες κι έχασε από τον Αλέξη Τσίπρα. Αναφερόμενος στον τότε πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ είχε πει:
Βόρεια Κορέα
«Κι ακούσαμε κι αυτό –αν είναι ποτέ δυνατόν– η ΕΥΠ, το ΣΔΟΕ και όλα αυτά, να υπάγονται στο Γραφείο του Ελληνα πρωθυπουργού. Αυτό λέγεται συγκέντρωση εξουσίας πέραν εκείνων που σου επιτρέπει μια Δημοκρατία, κ. Τσίπρα. Αυτά να τα ξεχάσεις. Δεν πρόκειται ποτέ να σου επιτρέψουμε να γίνει κάτι τέτοιο! Αυτά γίνονται σε άλλες χώρες, κ. Τσίπρα. Αυτά είναι για τη Βόρεια Κορέα, κ. Τσίπρα!» (23 Ιανουαρίου 2015, σε προεκλογική συγκέντρωση της Ν.Δ. στο γήπεδο Τάε Κβον Ντο).
Ο Αλέξης Τσίπρας ουδέποτε προχώρησε στις κινήσεις που του καταλόγιζε τότε ο κ. Σαμαράς. Αυτό που ίσως δεν περίμενε ο πρώην πρωθυπουργός ήταν ότι 4 χρόνια αργότερα αυτά για τα οποία κατηγορούσε τον πολιτικό του αντίπαλο, θα τα έκανε ο νέος πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης. Τότε βέβαια ο κ. Σαμαράς δεν επανέλαβε τα περί… Βόρειας Κορέας.
Για να φρεσκάρουμε λίγο τη μνήμη μας, ο πρώτος νόμος που έφερε προς ψήφιση η κυβέρνηση Μητσοτάκη το καλοκαίρι του 2019 ήταν αυτός περί «επιτελικού κράτους». Εν μία νυκτί οι αρμοδιότητες της ΕΥΠ, της ΕΡΤ, του ΑΠΕ πέρασαν στο γραφείο του πρωθυπουργού.
Την ίδια ώρα, στο πλαίσιο του επιτελικού κράτους, το ΣΔΟΕ εντασσόταν μαζί με όλες τις υπόλοιπες ανεξάρτητες ελεγκτικές αρχές στην περίφημη Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ), επικεφαλής της οποίας ήταν ένας στενός φίλος και… κουμπάρος του πρωθυπουργού, ο Άγγελος Μπίνης, ο επονομαζόμενος και… Governor (κυβερνήτης), καθώς έτσι εμφανιζόταν προς χάριν της επικοινωνίας.
Απόλυτος έλεγχος
Με απλά λόγια ο Κυριάκος Μητσοτάκης με τον πρώτο κιόλας νόμο της κυβέρνησής του αποκτούσε τον πλήρη έλεγχο της ενημέρωσης (ΕΡΤ, ΑΠΕ) και της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (την οποία σιγά σιγά την “καθάρισε” από αντιφρονούντες της πολιτικής του υπαλλήλους). Παράλληλα, στην ΕΑΔ που υποτίθεται ότι πρόκειται για έναν φορέα πλήρως ανεξάρτητο να ελέγχει τα κακώς κείμενα ακόμα και της κυβέρνησης, έβαζε επικεφαλής έναν πιστό του συνεργάτη. Όχι και ό,τι καλύτερο για τη Δημοκρατία.
Την κατάρρευση του μοντέλου του πολυδιαφημισμένου επιτελικού κράτους τη διαπίστωσε όλη η κοινωνία και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα από τη νομοθέτηση κι εφαρμογή του. Είτε όταν επρόκειτο για φυσικά φαινόμενα (όταν π.χ. κάηκε η μισή Εύβοια ή όταν ο χιονιάς απέκλεισε την Αττική Οδό), είτε στην πανδημία όπου η κυβερνητική επιτυχία του πρώτου εγκλεισμού δεν κατάφερε σε καμία περίπτωση να καλύψει το χάος που ακολούθησε στη συνέχεια, με τους χιλιάδες νεκρούς, τη μη στήριξη του ΕΣΥ, τα απίστευτα χατίρια προς όφελος της ιδιωτικής Υγείας αλλά κι ένα πακέτο απευθείας αναθέσεων αξίας κάποιων δισ. ευρώ χωρίς ουσιαστικό έλεγχο με πρόσχημα την πανδημία.
Και οι υποκλοπές….
Ομοίως, το σκάνδαλο των υποκλοπών αποδείχθηκε σ΄ένα τεράστιο φιάσκο του επιτελικού κράτους. Το χαρακτηριστικό είναι ότι την πολιτική ευθύνη γι’ αυτό ουδέποτε την ανέλαβε ο κ. Μητσοτάκης, στο γραφείο του οποίου υπάγεται η ΕΥΠ. Το εντυπωσιακό σε αυτή την περίπτωση είναι ότι για τον υπερσυγκεντρωτισμό της εξουσίας αλλά και για τον ρόλο της ΕΥΠ είχε εκφράσει εντελώς διαφορετική άποψη ο ίδιος του ο πατέρας, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με αφορμή το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων του ΠΑΣΟΚ.
Παραθέτουμε δύο χαρακτηριστικές δηλώσεις του.
«Εμένα μου κάνουν εντύπωση τα εξής: Πρώτα απ’ όλα η συγκέντρωση της εξουσίας, για την οποία πολλοί συνάδελφοι μίλησαν, δύο κέντρα και δύο πρόσωπα. Το ένα κέντρο είναι η ΕΥΠ, το άδυτο των αδύτων, το οποίο διευθύνει πρόσωπο αποκλειστικά της προσωπικής εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού. Το άλλο κέντρο είναι ο ΟΤΕ». (Ομιλία στη Βουλή, 20 Σεπτεμβρίου 1989).
«Εφόσον υπάρχει αδίκημα υπεύθυνος είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο τότε πρωθυπουργός, διότι είναι ο αμέσως εποπτεύων της ΕΥΠ και στην τελική φάση είναι ο άνθρωπος στον οποίο υπήκουε ο Θεοφάνης Τόμπρας» (27 Ιουλίου 1989).
Ιφιγένειες
Τα τελευταία πέντε χρόνια, κάθε αποτυχία του επιτελικού κράτους την πλήρωναν οι συνεργάτες του, ακόμα και οι πιο στενοί. Προκειμένου να μην τον αγγίζει τίποτε ο κ. Μητσοτάκης δεν δίστασε κατά καιρούς να θυσιάσει πρόσωπα πολύ κοντινά σ’ αυτόν με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ανιψιό του, Γρηγόρη Δημητριάδη.
Στο ίδιο πνεύμα θυσίασε και τον εκλεκτό του Παναγιώτη Κοντολέοντα από διοικητή της ΕΥΠ, την ώρα που είχε φτάσει στο σημείο ν’ αλλάξει τις προϋποθέσεις του νόμου προκειμένου να του δώσει τη θέση. Πριν από μερικούς μήνες άλλωστε, δεν ανάγκασε σε παραίτηση δύο στενούς του συνεργάτες και υπουργούς (Παπασταύρου και Μπρατάκο) στον απόηχο των αποκαλύψεων για τα Τέμπη; Τα παραδείγματα με τις «Ιφιγένειες» της κυβέρνησης δεν έχουν τελειωμό.
Αντίγραφο
Αλλά αυτή η λογική του «παντοδύναμου» ηγέτη που ακολουθεί ο κ. Μητσοτάκης δεν είναι περίεργη. Αποτελεί ουσιαστικά ένα κακέκτυπο αντίγραφο του αμερικανικού μοντέλου όπου ο Πρόεδρος είναι πάνω απ’ όλα. Η βασική διαφορά με τις ΗΠΑ είναι ότι το Σύνταγμα της χώρας έχει προβλέψει δικλείδες ασφαλείας ώστε ο Πρόεδρος αν και ισχυρός να μη βρίσκεται στο απυρόβλητο. Θυμίζουμε απλώς την περίπτωση Νίξον με το σκάνδαλο Watergate ή την περίπτωση Κλίντον.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο πρωθυπουργός σπούδασε σε φημισμένο πανεπιστήμιο των ΗΠΑ και ουδέποτε έχει κρύψει (με πράξεις κι έργα) το θαυμασμό του για τον συγκεκριμένο τρόπο διοίκησης. Γι’ αυτό και επιχείρησε να προσαρμόσει μια… βαλκανική εκδοχή του στην Ελλάδα.
Εκκαθαρίσεις
Πριν γίνουν όλα αυτά βέβαια φρόντισε να «καθαρίσει» τη ΝΔ από οτιδήποτε θα μπορούσε να σταθεί εμπόδιο στο δρόμο του. Υπενθυμίζεται ότι ήταν αυτός που το πρώτο πράγμα που έκανε ως νέος πρόεδρος της ΝΔ ήταν να αλλάξει το καταστατικό της. Ήταν η εποχή που καταργούσε τη παλιότερη καταστατική ρύθμιση για τον ορισμό των υποψήφιων βουλευτών του κόμματος, αρμοδιότητα την οποία έδινε πλέον στον εαυτό του!
Η εφαρμογή της εν λόγω ρύθμισης ήρθε ένα χρόνο αργότερα όταν «έκοψε» την υποψηφιότητα του γιου, του αρχαιότερου βουλευτή της Ν.Δ. τότε, του Γιάννη Τραγάκη από το ψηφοδέλτιο του Πειραιά, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «δεν θα συμπεριληφθεί στα ψηφοδέλτια της Ν.Δ. όποιος προκαταλαμβάνει τις αποφάσεις του προέδρου».
Υποκρισία
Κάποιοι θα έλεγαν –και σωστά- πως αυτό είναι σωστό και ότι με αυτόν τον τρόπο μπορεί να καταπολεμηθεί η οικογενειοκρατία στην πολιτική και να πάψουν τα «τζάκια». Υποκρισία είναι η απάντηση κι αυτό επειδή ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αποφάσισε να κατέλθει στον πολιτικό στίβο. Βλέπετε, ο ίδιος είχε επιβάλλει την παρουσία του το 2002 στον Κώστα Καραμανλή, προσδιορίζοντας ακόμα και την εκλογική περιφέρεια στην οποία θα ήταν υποψήφιος.
Αλλά και σε ό,τι έχει να κάνει με την οικογενειοκρατία η στάση του ήταν υποκριτική. Ενώ με το νόμο του επιτελικού κράτους απαγόρευσε στους υπουργούς του να διορίζουν συγγενείς τους, ήταν ο πρώτος που καταστρατήγησε αυτόν τον κανόνα. Πώς;
Παραδείγματα
Πρώτα και καλύτερα με τον διορισμό του ανιψιού του Γρηγόρη Δημητριάδη ως διευθυντή του γραφείου του. Εν συνεχεία με τους διορισμούς των δύο αδερφών της πεθεράς του. Πιο συγκεκριμένα η χορογράφος και καθηγήτρια κινησιολογίας Ερση Πήττα τοποθετήθηκε στη θέση του της αντιπροέδρου στο Εθνικό Θέατρο, σε αντικατάσταση του ηθοποιού Ρήγα Αξελού. Την ίδια περίοδο τοποθετήθηκε στη θέση του αντιπροέδρου της Κρατικής Σχολή Ορχηστικής Τέχνης, ο αδερφός της πεθεράς Μητσοτάκη, σκηνοθέτης και συγγραφέας Χριστόφορος Χριστοφής.
Ακολούθησε ο διορισμός της εξαδέλφης και στενής συνεργάτιδάς του Κατερίνας Ονουφριάδου στη θέση του εκπροσώπου του ελληνικού δημοσίου στο Δ.Σ. της Attica Bank.
Οι ανωτέρω διορισμοί έγιναν τους πρώτους μήνες ανάληψης της εξουσίας από τη ΝΔ. Δύο χρόνια νωρίτερα σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» δήλωνε: «Δεν μπορεί να δίνεται η εντύπωση ότι η διακυβέρνηση του τόπου είναι οικογενειακή υπόθεση. Αυτό το στερεότυπο πρέπει να σπάσει. Γι’ αυτό και έχω πάρει την απόφαση ότι στην επόμενη κυβέρνηση της Ν.Δ. κανένα μέλος της οικογένειάς μου δεν θα είναι στο υπουργικό συμβούλιο, ούτε σε άλλο πολιτειακό αξίωμα». (3 Δεκεμβρίου 2017 στον Αλέξη Παπαχελά).
Σήμερα λοιπόν και μετά το δυσάρεστο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών για τη ΝΔ μαζί με την παντοδυναμία Μητσοτάκη φαίνεται ότι καταρρέει και ο μύθος του επιτελικού κράτους, το οποίο στα πέντε χρόνια λειτουργίας του δεν αποδείχθηκε σε καμία περίπτωση ως μια ουσιαστική τομή για το κράτος, αλλά κατά κύριο λόγο ένα σύστημα ελέγχου προς όφελος του πρωθυπουργού.
