Του Αλέξη Παπαχελά*
Το κυρίαρχο δυτικό αφήγημα της εποχής μας θέλει τη Δύση να δίνει μια μάχη απέναντι σε έναν σκοτεινό κόσμο που εκπροσωπεί τον αυταρχισμό και αμφισβητεί το φιλελεύθερο μεταπολεμικό οικοδόμημα. Συνοψίζεται στη φράση «η Δύση και οι υπόλοιποι», «the West and the rest».
Το αφήγημα έχει ένα βασικό πρόβλημα, δεν περιέχει κανένα στοιχείο αυτοκριτικής.
Η Δύση, δηλαδή οι ΗΠΑ, κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο και κάποια στιγμή βρέθηκε χωρίς αντίπαλο. Ηταν μια σπάνια στιγμή στην Ιστορία, όπου ο πλανήτης είχε ουσιαστικά μία υπερδύναμη, έναν πόλο εξουσίας. Δεν κράτησε πολύ, κάτι παραπάνω από μιάμιση δεκαετία.
Οι ΗΠΑ σπατάλησαν τη στρατηγική ηγεμονία που είχαν για μιάμιση δεκαετία και, ταυτόχρονα, τσαλαπάτησαν βασικούς κανόνες της φιλελεύθερης νέας τάξης πραγμάτων που ευαγγελίζονταν.
Τι έκαναν με αυτή τη στρατηγική ηγεμονία οι ΗΠΑ; Τη σπατάλησαν και, ταυτόχρονα, τσαλαπάτησαν βασικούς κανόνες της φιλελεύθερης νέας τάξης πραγμάτων που ευαγγελίζονταν. Κορυφαίο παράδειγμα η εισβολή στο Ιράκ ή οι ακρότητες στο Αφγανιστάν. Δεν τηρήθηκε κανένα πρόσχημα και οι ΗΠΑ λειτούργησαν, ανεπιτυχώς, σαν μια καλή παλιά μεγάλη δύναμη του προπερασμένου αιώνα, χωρίς κανόνες. Οι ίδιες συμπεριφορές επαναλήφθηκαν στη Λιβύη και σε άλλες περιπτώσεις. Ηταν η στιγμή της ύβρεως για τη –στιγμιαία–μοναδική υπερδύναμη. Η υπεροψία απέναντι στους ηττημένους του Ψυχρού Πολέμου ήταν εντυπωσιακή.
Είχε όμως προηγηθεί, αρκετά χρόνια πριν, η ψευδαίσθηση της αμερικανικής κυριαρχίας μέσω της παγκοσμιοποίησης. Οι ΗΠΑ έβαλαν την Κίνα στο παιχνίδι θεωρώντας ότι θα μπορούν να πουλάνε αμερικανικά προϊόντα σε μια τεράστια αγορά και να χρησιμοποιούν φθηνό εργατικό δυναμικό για να αυξάνουν τα κέρδη. Ηταν μια έξυπνη, αλλά κοντόφθαλμη στρατηγική.
Οι ΗΠΑ έχουν σήμερα απέναντί τους έναν πολύ καχύποπτο πλανήτη. Μια σημαντική πλειοψηφία κρατών δεν δέχεται το μονοπώλιο της δυτικής αλήθειας και εξοργίζεται όταν κάποιος τούς κουνάει το δάχτυλο. Η κρίση στη Γάζα έχει επιδεινώσει την παγκόσμια αμφισβήτηση της δυτικής ηγεμονίας.
Σήμερα, εξάλλου, η Δύση αντιμετωπίζει και μια εσωτερική κρίση και αμφισβήτηση. Οι αντίπαλοί της χρησιμοποιούν τα κατεξοχήν δυτικά εργαλεία για να την αποσταθεροποιήσουν: την ελευθερία της έκφρασης και τα social media. Δεν θα έπιαναν, ωστόσο, τόσο τόπο αν δεν εκμεταλλεύονταν τις ασύλληπτες εσωτερικές ανισότητες και παθογένειες. Ο Τραμπ δεν προέκυψε από «παρθενογένεση». Κανείς δεν θέλει τη Δύση αποδυναμωμένη και ανίσχυρη. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να πείσει τον υπόλοιπο κόσμο ότι τα έκανε όλα καλά όταν δεν είχε αντίπαλο. Οσο δεν κάνει την αυτοκριτική της και δεν λύνει τα εσωτερικά της προβλήματα, θα έχει απέναντί της μη δυτικούς που θα εξοργίζονται με το επιχείρημα πως η Δύση είναι ό,τι πιο πολιτισμένο και εξευγενισμένο και ο υπόλοιπος πλανήτης υλικό προς εκπολιτισμό. Κάπως έτσι αντιμετώπισε η Χίλαρι Κλίντον τους… υπόλοιπους Αμερικανούς ψηφοφόρους και είδαμε τι συνέβη.
*Ο Αλέξης Παπαχελάς είναι δημοσιογράφος και Διευθυντής της εφημερίδας Η Καθημερινή.
