Ο καταστατικός χάρτης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, τον οποίο παραχώρησε στους Άγγλους υπηκόους του ο Βασιλιάς Ιωάννης ο Ακτήμων υπογράφηκε στις 15 Ιουνίου 1215, μπροστά στην απειλή εμφύλιου πολέμου. Ο πρωτότυπος τίτλος του εγγράφου στα λατινικά είναι Magna Carta Libertatum (Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών) και ως «Μάγκνα Κάρτα» έμεινε στην ιστορία ως η πρώτη εμβρυακή μορφή διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ο Ιωάννης του Οίκου των Πλανταναγετών, ο επονομασθείς Ακτήμων διότι έχασε την κληρονομιά των γαλλικών κτήσεων από τον πατέρα του λόγω της συμμαχίας του με τον εχθρό, βασίλεψε από το 1199 έως τον θάνατό του το 1216 και προσπάθησε να κυβερνήσει απολυταρχικά τη χώρα του, όπως και οι προκάτοχοί του. Επέβαλε μεγάλους φόρους στους ευγενείς, στον κλήρο και στις πόλεις και παραβίαζε τα φεουδαλικά δικαιώματα των ευγενών.
Όλα αυτά δημιούργησαν γενική δυσαρέσκεια κι ένωσαν εναντίον του τους Άγγλους ευγενείς, τον ανώτερο κλήρο και τους αστούς σε ανοιχτή εξέγερση.
Ο Βασιλιάς απομονώθηκε και αναγκάστηκε στις 15 Ιουνίου 1215 να υπογράψει ένα έγγραφο με μεγάλη σημασία, τη «Μάγκνα Κάρτα», όπου για πρώτη φορά ορίζονταν δικαιώματα των πολιτών κι έμπαιναν περιορισμοί στη βασιλική εξουσία.
Τα σημαντικότερα σημεία – διατάξεις του εγγράφου αυτού ήταν τα ακόλουθα:
– Κάθε εισφορά ή νέος φόρος έπρεπε, προτού επιβληθεί, να εγκριθεί από το Συμβούλιο του Βασιλείου, που το συγκροτούσαν ανώτεροι κληρικοί και ευγενείς.
– Αναγνωρίστηκαν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες της Εκκλησίας.
– Καθορίστηκαν τα φεουδαλικά δικαιώματα του βασιλιά, καθώς και των άλλων αρχόντων, πάνω στους υποτελείς τους, σ’ όλη την ιεραρχία.
– Κανένας πολίτης δεν επιτρεπόταν να συλληφθεί, να φυλακιστεί, να εξοριστεί και γενικά να διωχθεί αυθαίρετα, παρά μόνο όπως όριζαν οι νόμοι και με τη νόμιμη διαδικασία.
– Το εμπόριο στη χώρα, σε καιρό ειρήνης, μπορούσε να διεξάγεται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς, από Άγγλους και ξένους.
– Εάν τυχόν ο Βασιλιάς παραβίαζε τον χάρτη, οι ευγενείς είχαν δικαίωμα να αντισταθούν.
Είναι αλήθεια ότι η «Μάγκνα Κάρτα» προστάτευε πρώτα τα δικαιώματα των ευγενών και του ανώτερου κλήρου και ύστερα των άλλων τάξεων. Έχει, όμως, μεγάλη σημασία το ότι για πρώτη φορά καθορίζονταν και προστατεύονταν βασικά δικαιώματα πολιτών κι έμπαιναν περιορισμοί στην αυθαιρεσία του Μονάρχη.
