Του Βασιλη Ταλαμαγκα
Στην ψηφιακή εποχή της ταχύτατης πληροφόρησης, τα fake news έχουν μετατραπεί σε ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της σύγχρονης κοινωνίας. Αρχικά, η έννοια αυτή συνδέθηκε κυρίως με τα μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται εύκολα, γρήγορα και συχνά ανεξέλεγκτα. Πλέον όμως, τα fake news έχουν διεισδύσει βαθιά και στην πολιτική ζωή, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη, τις εκλογές και τη λειτουργία της δημοκρατίας.
Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως το Facebook, το X (πρώην Twitter) και το TikTok, λειτουργούν ως βασικά κανάλια διάδοσης πληροφοριών, αλλά και παραπληροφόρησης. Η ευκολία με την οποία ένας χρήστης μπορεί να δημοσιεύσει κάτι χωρίς έλεγχο εγκυρότητας, και η τάση του αλγορίθμου να προωθεί περιεχόμενο που προκαλεί έντονα συναισθήματα (φόβο, θυμό, σοκ), έχουν οδηγήσει στην εκρηκτική εξάπλωση ψευδών ειδήσεων.
Πλέον, οι ψευδείς ειδήσεις δεν περιορίζονται μόνο σε ανώδυνα κουτσομπολιά ή απλές παρερμηνείες. Έχουν μετατραπεί σε εργαλείο επιρροής, ελέγχου και χειραγώγησης.
Η πολιτική δεν έμεινε ανεπηρέαστη από αυτό το φαινόμενο. Αντιθέτως, τα fake news έχουν γίνει ένα στρατηγικό “όπλο” στα χέρια πολιτικών και κομμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Καμπάνιες που βασίζονται σε ψευδή στοιχεία, παραποιημένες δηλώσεις αντιπάλων, “μαϊμού” δημοσκοπήσεις και θεωρίες συνωμοσίας χρησιμοποιούνται για να αλλοιώσουν την αντίληψη των πολιτών και να επηρεάσουν το εκλογικό αποτέλεσμα.
Σημαντικά παραδείγματα αυτής της πρακτικής έχουμε δει σε προεκλογικές περιόδους μεγάλων χωρών, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σε ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα κατά το παρελθον. Η αλήθεια διαστρεβλώνεται, ενώ η δυσπιστία των πολιτών απέναντι στα παραδοσιακά ΜΜΕ και τα επίσημα θεσμικά όργανα εντείνεται, κάτι που οδηγεί στη γενικότερη απαξίωση της πολιτικής.
Η εξάπλωση των fake news στην πολιτική έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημοκρατία. Όταν οι πολίτες ψηφίζουν βάσει παραπληροφόρησης ή ψευδών εντυπώσεων, η ίδια η έννοια της λαϊκής κυριαρχίας τίθεται υπό αμφισβήτηση. Ο δημόσιος διάλογος αλλοιώνεται και κυριαρχεί η πόλωση, η καχυποψία και η απαξίωση.
Παράλληλα, ενισχύεται η αποχή από τις εκλογές και η γενικότερη αποστασιοποίηση των πολιτών από τα κοινά, αφού πολλοί θεωρούν ότι «όλοι ψεύδονται», «τίποτα δεν είναι αλήθεια» ή ότι «δεν υπάρχει νόημα να εμπιστεύεσαι κανέναν».
Η αντιμετώπιση των fake news δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στην τεχνολογία ή στη νομοθεσία. Χρειάζεται κυρίως παιδεία: εκπαίδευση των πολιτών στο να σκέφτονται κριτικά, να διασταυρώνουν πληροφορίες και να αναγνωρίζουν αξιόπιστες πηγές. Παράλληλα, τα ΜΜΕ και οι πολιτικοί οφείλουν να λειτουργούν με διαφάνεια και υπευθυνότητα.
Η δημοκρατία βασίζεται στην ενημερωμένη συμμετοχή των πολιτών. Αν αυτή η ενημέρωση είναι ψευδής, τότε η ίδια η δημοκρατία κινδυνεύει. Εκτός και αν κάποιους τους βολεύει η συγκεκριμένη κατάσταση ….
