Χθες, στις 11 Νοεμβρίου 2025, ημέρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες τιμούν τους Βετεράνους τους, η Πρέσβειρα των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Kimberly Guilfoyle, κατέθεσε Στεφάνι στο Μνημείο του Στρατιώτη στο Γουδί, τιμώντας τους Ελληνοαμερικανούς εθελοντές της OSS που πολέμησαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη Ναζιστική – Φασιστική Γερμανοιταλοβουλγαροαλβανική Κατοχή. Αυτό το συμβολικό γεγονός της κας Γκιλφόιλ, υπενθυμίζει τις “βαθιές και διαρκείς σχέσεις” μεταξύ των δύο λαών – σχέσεις που ρίζωσαν στο αίμα και την αυτοθυσία εκατοντάδων Ελληνοαμερικανών Στρατιωτών και Κατασκόπων.
Κάτω λοιπόν από τον χθεσινό γαλάζιο αττικό ουρανό, η Πρέσβειρα των ΗΠΑ Kimberly Guilfoyle στάθηκε μπροστά στο Μνημείο του Στρατιώτη στο Γουδί. Ένα απλό Στεφάνι – σύμβολο αιώνιας ευγνωμοσύνης – ακούμπησε στο χάλκινο άγαλμα ενός Στρατιώτη σε ετοιμότητα, σαν να ψιθυρίζει: “Δεν σας ξεχάσαμε ποτέ”. Αυτή η στιγμή, που αγκαλιάστηκε θερμά από χιλιάδες ψυχές στα social media, δεν ήταν απλώς μια τελετή. Ήταν μια καρδιά που χτυπάει ξανά, τιμώντας 170 Ελληνοαμερικανούς εθελοντές της OSS – γιους μεταναστών, αδέρφια, πατεράδες – που άφησαν πίσω την Αμερική για να πολεμήσουν στη γη των προγόνων τους. Στη σκιά της μαύρης Κατοχής των δυνάμεων του Άξονα, όπου ο θάνατος μύριζε σαν καμένο ψωμί και η ελευθερία ψιθύριζε στα βουνά, αυτοί οι ήρωες έγιναν φάροι ελπίδας.
Αυτό το άρθρο, εμπνευσμένο από την εκδήλωση, είναι ύμνος στην αυτοθυσία τους: Μια ιστορία δακρύων και θριάμβου, που μας καλεί να θυμηθούμε – και να τιμήσουμε – εκείνους που έδωσαν τα πάντα για να ανατείλει ξανά ο ήλιος της Ελλάδας.
Το παρόν λοιπόν άρθρο, σε συνέχεια αυτής της ωραίας και συγκινητικής εκδήλωσης από την νέα Πρέσβειρα των ΗΠΑ στην Αθήνα, φωτίζει την άγνωστη πλευρά αυτής της ιστορίας: τις μυστικές αποστολές, τις ηρωικές πράξεις και τις κοινές μάχες OSS-ΕΛΑΣ εναντίον των τότε κατακτητών της Πατρίδας μας. Μέσα από μαρτυρίες, επιχειρήσεις και πρόσωπα όπως ο Helias Doundoulakis και η Clio Sperling, αποκαλύπτουμε το πώς αυτοί οι “αόρατοι ήρωες” διαμόρφωσαν το πεπρωμένο της Ελλάδας, ενισχύοντας μια κληρονομιά που ζει ακόμα.
“Αόρατοι” Σύμμαχοι: Οι Ελληνοαμερικανοί της OSS και η Απελευθέρωση της Ελλάδας
Σε μια εποχή όπου οι σκιές της Ναζιστικής – Φασιστικής Κατοχής έπνιγαν την Ελλάδα σε σκοτάδι, λιμό και τρόμο, μια ομάδα Ελληνοαμερικανών – γιοι μεταναστών, Αρχαιολόγοι, Μηχανικοί και άλλοι Επιστήμονες αλλά απλοί εθελοντές – βυθίστηκαν στο ίδιο σκοτάδι για να φέρουν φως. Από τα βουνά της Πίνδου και της Πελοποννήσου, μέχρι τα βουνά της οροσειράς της Ροδόπης και τις απάτητες οροσειρές της Κρήτης, αυτοί οι “αόρατοι σύμμαχοι” της OSS, εκπαιδευμένοι στο “Camp Carson” του Κολοράντο υπό την καθοδήγηση του Ελληνοαμερικανού Συνταγματάρχη Peter Clainos, ρίχτηκαν με αλεξίπτωτο στο τότε εχθρικό αλλά πάντα αγαπημένο πατρικό έδαφος. Συνεργάστηκαν άψογα με τον κομμουνιστικό ΕΛΑΣ του ΕΑΜ, σαμπόταραν γέφυρες και τρένα του εχθρού, συνέλλεγαν πολύτιμες πληροφορίες για τον λιμό του Λαού αλλά και για να βοηθήσουν και να συνδράμουν στις επιχειρήσεις της ηρωικής Αντίστασης του και θυσίασαν ζωές για να καθυστερήσουν την γερμανική πολεμική μηχανή.
Η Γένεση των “Ελληνικών Ομάδων” της OSS
Το 1943, μετά από αίτημα της υπό εξορία στο Κάιρο της Αιγύπτου Ελληνικής Κυβέρνησης, ο Πρόεδρος Franklin D. Roosevelt διόρισε τον Συνταγματάρχη Peter Clainos – τον πρώτο Ελληνογεννημένο απόφοιτο του West Point, γεννημένο στη Σπάρτη – Διοικητή του 122ου Τάγματος Πεζικού στο “Camp Carson”, του Κολοράντο. Από 200 Ελληνοαμερικανούς εθελοντές (κυρίως από Νέα Υόρκη, Καλιφόρνια και Ιλινόις), σχηματίστηκαν 8 Ομάδες Επιχειρήσεων (OGs), εκπαιδευμένες σε αλεξιπτωτισμό, εκρηκτικά και “hit-and-run” τακτικές. “Είστε απόγονοι του Λεωνίδα”, τους έλεγε ο Clainos, εμπνέοντας θάρρος. Το 1944, ρίχτηκαν στην Ελλάδα, συνεργαζόμενοι με τον ΕΛΑΣ – τον κύριο Αντάρτικο Στρατό του κομμουνιστικού ΕΑΜ – για 76 επιχειρήσεις, καταστρέφοντας 15 γέφυρες, 11 τρένα και προκαλώντας πάνω από 2.000 γερμανικές απώλειες.
Επιχειρήσεις Κλειδιά: Από τον Έβρο στην Απελευθέρωση
Η “Operation Pericles” (1943-1944) ήταν η “πύλη” της OSS στην “Ελεύθερη Ελλάδα”. Στον Έβρο, ο Aleko Georgiades (“Alekos ο Αμερικάνος”) και ο Capt. James Kellis συντόνισαν με τον ΕΛΑΣ (81ο Σύνταγμα) σαμποτάζ σε σιδηροδρόμους χρωμίου από Τουρκία. Τέσσερις ρίψεις όπλων εφοδίασαν 3.000 αντάρτες, ενώ η καταστροφή γεφυρών (30 Μαΐου 1944) αιχμαλώτισε 30 Γερμανούς και άνοιξε δρόμο για την απελευθέρωση της περιοχής στις 31 Αυγούστου 1944 – την πρώτη ελληνική γη χωρίς Ναζί.
Η “Operation Noah’s Ark” (Σεπτέμβριος 1944) “έδεσε” την γερμανική υποχώρηση. Ομάδες όπως η OG II (υπό τον Lt. John Giannaris) συνεργάστηκαν με τον ΕΛΑΣ σε ενέδρες: Καταστράφηκαν 31 βαγόνια, 7.400 γιάρδες ράγες και 6 φορτηγά, καθυστερώντας 80.000 στρατιώτες. Παρά τις εντάσεις (π.χ. Συμφωνία Πλάκας για ενότητα με ΕΔΕΣ (Η κεντροφιλελεύθερη – Βενιζελική Αντιστασιακή Οργάνωση), η OSS διατήρησε ουδετερότητα, εστιάζοντας στον εχθρό.
Πρόσωπα Ήρωες
Ο Helias Doundoulakis, γεννημένος στην Κρήτη, ξεκίνησε ως 17χρονος αντάρτης στη Μάχη της Κρήτης (1941), μεταφέροντας πληροφορίες σε Patrick Leigh Fermor. Εκπαιδεύτηκε στην OSS και, ως μοναδικός πράκτορας στη Θεσσαλονίκη (1944), έστειλε 400 κρυπτογραφημένα μηνύματα, καθοδηγώντας βομβαρδισμούς. Μετά, εφηύρε συστήματα για το “Apollo 13”!…
Η Clio Adossides Sperling, Αθηναία πιανίστα, έγινε Νοσοκόμα στο αλβανικό Μέτωπο (1940) και OSS πράκτορας στο Κάιρο. Με κωδικούς όπως “Pigeon”, οργάνωσε δίκτυα με Αρχαιολόγους (Rodney Young) για πληροφορίες και ρίψεις εφοδίων, σώζοντας ζωές από λιμό.
Ο Andrew Mousalimas, που κατέγραψε τις νύχτες τρόμου σε απομνημονεύματα,·ο Gus Palans, που κέρδισε Silver Star αγκαλιάζοντας τον θάνατο,·ο Theophanes Strimenos, γίγαντας με καρδιά παιδιού, που εμπνέει ακόμα και πολλοί άλλοι…
Μαρτυρίες Ηρώων: Φωνές από τις Σκιές της Κατοχής
Οι ιστορίες αυτών των Ελληνοαμερικανών ηρώων της OSS, που δανειστήκαμε -με την άδειά του βέβαια- από Δοκίμιο – Μελέτη κάποιου φίλου, δεν είναι απλώς καταγραφές γεγονότων – είναι ψίθυροι επιβίωσης, δάκρυα θάρρους και ύμνοι στην ανθρωπιά μέσα στο χάος της ναζιστικής Κατοχής. Επέλεξα εδώ αποσπάσματα από τρεις κεντρικούς ήρωες: τον Helias Doundoulakis, τον Andrew Mousalimas και τον Spiro Kapponi. Αυτές οι μαρτυρίες, τραβηγμένες από τα βάθη της μνήμης τους, αποτυπώνουν όχι μόνο τις μάχες, αλλά και την ψυχή που ένωσε Αμερική και Ελλάδα. Είναι φωνές που ηχούν ακόμα στα βουνά της Κρήτης, της Μακεδονίας και τις ακτές του Έβρου.
Helias Doundoulakis: Ο Μοναδικός Κατάσκοπος της Θεσσαλονίκης
Ο Doundoulakis, γεννημένος στην Οχάιο αλλά μεγαλωμένος στην Κρήτη, ξεκίνησε ως έφηβος αντάρτης και κατέληξε μοναδικός Αμερικανός Κατάσκοπος στη ναζιστική Θεσσαλονίκη. Στην προφορική του ιστορία, περιγράφει με συγκλονιστική λιτότητα την εκπαίδευση και τις αμέτρητες στιγμές θανάτου:
«Εκπαιδεύτηκα έξι μήνες στη ‘Σχολή Κατασκόπων’ στο Κάιρο, σε ένα παλάτι του βασιλιά Φαρούκ. Μας δίδαξαν κρυπτογραφία, ψευδείς ταυτότητες, πώς να ανοίγουμε χρηματοκιβώτια και να πηδάμε με αλεξίπτωτο στη Χάιφα. Κάθε πρωί, γυμναζόμασταν σαν να ‘μαστε φαντάσματα – γιατί έτσι έπρεπε να γίνουμε. Μας έδωσαν μία Nikon φωτογραφική μηχανή, ένα πιστόλι-στυλό με μία σφαίρα και μια κάψουλα κυανίου. ‘Αν σε πιάσουν’, μας είπαν, ‘μην αφήσεις τους Γερμανούς να σε σπάσουν’. Εγώ ορκίστηκα: Αν πιαστώ, θα το καταπιώ»!
Για την αποστολή του στη Θεσσαλονίκη (Μάρτιος-Δεκέμβριος 1944), θυμάται την πτώση του και τις νύχτες τρόμου:
«Μπήκα κρυμμένος σε βάρκα, μεταμφιεσμένος σε άμαχο με δοχεία ελαιολάδου. Οι Γερμανοί με ερεύνησαν – έμοιαζα με τον γιο ενός φρουρού που πολεμούσε στο Ανατολικό Μέτωπο, και με άφησαν. Έστησα μια κεραία 15 μέτρων σε ένα ερειπωμένο εβραϊκό εργοστάσιο υφαντικών. Κρυβόμουν στα δοκάρια, ενώ από κάτω Γερμανοί έπαιζαν μπριτζ. Μια νύχτα γλίστρησα και έπεσα 5 μέτρα – χτύπησα το κεφάλι μου και λιποθύμησα. Ξύπνησα ανάμεσα σε άδεια κουτιά, που κάποτε έκρυβαν κοσμήματα Εβραίων. Από Απρίλιο μέχρι Δεκέμβριο, έστειλα πάνω από 300 κρυπτογραφημένα μηνύματα για γερμανικές κινήσεις. Ένα από αυτά οδήγησε σε βομβαρδισμό τρένου με στρατεύματα – είδα αεροπλάνα να πέφτουν και πιλότους να πηδούν με αλεξίπτωτο. Ένιωσα τύψεις για τους αμάχους, αλλά ήξερα: Ήταν για την ελευθερία»!
Σε μια συνέντευξη, περιγράφει την προδοσία και την απόδραση από την Κρήτη: «Κρυφτήκαμε σε σπηλιές για εβδομάδες, τρώγοντας ρίζες. Διαφύγαμε με τορπιλοβόλο Βρετανών – η θάλασσα βρυχόταν, και ένα γερμανικό αεροπλάνο πέρασε ξυστά. Στο Κάιρο, ως Αμερικανοί, ζητήσαμε να πολεμήσουμε – και η OSS μας άνοιξε την πόρτα της κολάσεως»!
Andrew Mousalimas: Ο Μαχητής των Βουνών της Μακεδονίας
Ο Mousalimas, μέλος της OG IV, ρίχτηκε κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και πολέμησε δίπλα σε αντάρτες. Στα απομνημονεύματά του και προφορικές συνεντεύξεις, μιλάει με πάθος για την εκπαίδευση και τις νύχτες αγωνίας:
«Ο Συνταγματάρχης Clainos, στα 36 του, μας οδηγούσε σε πορείες 40-55 χιλιομέτρων στα βουνά του Κολοράντο. Τον λέγαμε ‘Λεωνίδα των Θερμοπυλών’ – τον καταριόμασταν για την αυστηρότητα, αλλά τον σεβόμαστε σαν Θεό. Μαθαίναμε πεζοπορία, εμπόδια, βολές, νάρκες, τακτικές – και πάντα πορείες. Εγώ και ο Perry επιλέχτηκαμε για G2, πληροφορίες – ακούγεται εντυπωσιακό, αλλά ήμασταν οι ‘πρωτοπόροι’ της εταιρείας, οι πρώτοι που ρισκάρουν»!
Για την πτώση με αλεξίπτωτο (Ιούλιος 1944):
«Το αεροπλάνο γύριζε αιώνια πάνω από τα βουνά της Μακεδονίας, σε νυχτερινή πτήση χωρίς φεγγάρι. Ο πιλότος αρνήθηκε να ρίξει 12 μαζί – ‘Είναι αυτοκτονία’, είπε. Ο Καπετάνιος Eichler τον απείλησε με δικαστήριο. Η ένταση ήταν αφόρητη – φανταζόμασταν γερμανικά μαχητικά να μας κατεβάζουν σαν ψάρια σε βαρέλι. Το πράσινο φως άναψε: Πηδήξαμε σε ομάδες των 4, προσγειωθήκαμε σε άγνωστο έδαφος. Συγκεντρώσαμε αλεξίπτωτα, φορτώσαμε μουλάρια και βαδίσαμε στο σκοτάδι – 50 αντάρτες του ΕΛΑΣ και Βρετανοί μας περίμεναν. Η πρώτη νύχτα κοιμηθήκαμε στο βουνό, χωρίς ιδέα πού βρισκόμασταν. Οι αντάρτες μας οδηγούσαν – ήμασταν στο έλεός τους, αλλά νιώθαμε σπίτι μας»!
Σε σύγκρουση με Βούλγαρους (Οκτώβριος 1944):
«Βρεθήκαμε περικυκλωμένοι από χιλιάδες Βούλγαρους – δεν πίστευαν ότι είμαστε Αμερικανοί, ζητούσαν διαπιστευτήρια. Ο Καπετάνιος αρνήθηκε, και απείλησαν να μας σκοτώσουν. Περιβάλλαμε το σπίτι με όπλα – τυφέκια, ένα πολυβόλο, ένα μπαζούκα. Οι ΕΛΑΣίτες μας στήριξαν, και οι Βούλγαροι υποχώρησαν. Ρίξαμε πυρά και σε γερμανικό Messerschmitt που πέρασε ξυστά. Σώσαμε το τομάρι μας – 26 Αμερικανοί εναντίον χιλιάδων»!
Και η πικρή επιστροφή: «Φτάσαμε στην Αθήνα, αλλά οι Βρετανοί δεν μας άφησαν να κατεβούμε – ‘Πολιτικός κίνδυνος’, είπαν. Ο Houlihan διαμαρτυρήθηκε: ‘Θα ανεβάσει το ηθικό των Ελλήνων να δουν ότι οι Ελληνοαμερικανοί πολέμησαν εδώ’. Χάσαμε το καλύτερο επιχείρημα του – και εμείς την ευκαιρία να αγκαλιάσουμε την Πατρίδα».
Σε προφορική συνέντευξη, τονίζει: «Οι Έλληνες δεν πρόδωσαν κανέναν – ούτε Έλληνα, ούτε Αμερικανό, παρόλο που υπέφεραν. Η ζωή μας είναι μαρτυρία της ελληνικής αντοχής.»
Spiro Kapponi: Ο Ραδιοτηλεγραφητής του Έβρου
Ο Kapponi, από την Ιντιάνα, συμμετείχε στην “Chicago Mission” στον Έβρο, σαμποτάροντας γέφυρες χρωμίου. Σε τιμητική εκδήλωση (2007), μοιράστηκε: «Κρυφτήκαμε στην Κωνσταντινούπολη, κάνοντας μυστικές επιχειρήσεις για να σταματήσουμε τις αποστολές χρωμίου από Τουρκία στη Γερμανία. Χρησιμοποιούσα κρυπτογραφία βασισμένη στο τραγούδι του Λυκείου μου στο Gary, Ιντιάνα. Στον Έβρο, χτίσαμε τις γέφυρες Milwaukee, Juliet και Chicago – οι δύο πρώτες ανατινάχτηκαν, στέλνοντας χιλιάδες τόνους χρωμίου στον Διάολο. Η Chicago έμεινε λόγω Τούρκων. Με πυροβόλησαν, αλλά επέζησα – κουβαλάω ακόμα το μαχαίρι από εκείνη την νύχτα»!
Αυτές οι μαρτυρίες, σαν σπίθες από σβηστές φωτιές, μας υπενθυμίζουν ότι πίσω από κάθε αποστολή κρυβόταν μια καρδιά που χτυπούσε για δύο Πατρίδες.
Από την Αντίσταση, στον Εμφύλιο και στο Γουδή
Παρά τις επιτυχίες, πολιτικές εντάσεις (π.χ. “Ξεκαθαρίσματα“ στον ΕΛΑΣ, αντιπαλότητα Αντιστασιακών Οργανώσεων όπως αυτές μεταξύ ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ) οδήγησαν στον τραγικό Εμφύλιο (1944-1949). Η OSS αποχώρησε το 1944, αλλά η συνεισφορά των μαχητών της τιμήθηκε με Χρυσό Μετάλλιο Κογκρέσου (2018). Σήμερα, το Μνημείο στο Γουδή (2005, γλύπτης Andrew Saffas) απεικονίζει έναν στρατιώτη σε ετοιμότητα – σύμβολο εγρήγορσης.
Το Μνημείο στο Γουδί, είναι αφιερωμένο στους 170 Ελληνοαμερικανούς εθελοντές του 122ου Τάγματος Πεζικού (Greek Battalion) της OSS!
Η χθεσινή εκδήλωση της κας Γκιλφόιλ είναι συνδεδεμένη με την αμερικανική Ημέρα των Βετεράνων. Η εκδήλωση της κας Γκιλφόιλ ενισχύει αυτή την κληρονομιά, υπενθυμίζοντας ότι η ελληνοαμερικανική φιλία χτίστηκε σε κοινό αίμα.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει κάποια ετήσια αποκλειστικά ελληνική εκδήλωση ειδικά για τους Ελληνοαμερικανούς της OSS, γεγονός για το οποίο θα πρέπει κάποια στιγμή η Ελληνική Πολιτεία να μεριμνήσει άμεσα…
Οι Ελληνοαμερικανοί της OSS δεν ήταν πολεμιστές – ήταν ποιητές του φωτός, που έγραψαν με αίμα τον Ύμνο της Ελευθερίας. Στο Γουδή, η σκιά τους αγκαλιάζει το μέλλον: “Είμαστε εδώ. Πολεμήσαμε για σας. Ζήστε ελεύθεροι”. Σήμερα, με δάκρυα στα μάτια και καρδιά γεμάτη, τους λέμε: Ευχαριστούμε. Σας αγαπάμε. Ποτέ ξανά.
