Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η έννοια και ο όρος «δημόσια υπηρεσία» είναι προϊόν της στωϊκής φιλοσοφίας και έχοντας αυτή τη χρονική διάρκεια υπέστη μεταβολές ιδίως ως προς τα οργανωτικά σχήματα που υιοθετήθηκαν διαχρονικά από τις κρατικά οργανωμένες κοινωνίες. Ο όρος δημόσια υπηρεσία εφευρίσκεται από τον Παναίτιο, στωϊκό φιλόσοφο, ο οποίος, μεταξύ άλλων, εισήγαγε τη στωϊκή φιλοσοφία στη Ρώμη. Ο όρος υποδήλωσε την ενεργό ανάμειξη των στωϊκών στα κοινά, συμπεριφορά η οποία σηματοδοτεί την εγκατάλειψη της ιδέας ότι η κοινότητα των σοφών απέχει από τις καθημερινές ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις. Η ατομική αυταρέσκεια ως άσκηση θέλησης και εγκράτειας αντικαθίσταται από τη δημόσια υπηρεσία εννοώντας την προσφορά στους άλλους ως εκδήλωση ανθρωπιάς και καλοσύνης. Ο Παναίτιος θεωρεί ότι η δημόσια υπηρεσία συντελεί στην δικαιοσύνη που παρέχει ακολούθως στην πολιτεία τη διάσταση της αρμονίας, στοιχεία που αν απουσιάζουν κυριαρχεί η αδικία.
Έκτοτε η έννοια της υπηρεσίας προσέλαβε ευρύτερες διαστάσεις ώστε εννοιολογικά σημαίνει κατά περίσταση την εκδούλευση, την προσφορά, το έργο που ανατίθεται σε συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, το καθήκον και την αφοσίωση ως προϋποθέσεις άσκησης δημόσιας λειτουργίας την οργανωτική μονάδα της διοίκησης, το χρόνο δημόσιας εργασίας, την παροχή ευσυνείδητης ή εξαιρετικής προσφοράς.
Ο δεύτερος σημαντικότερος διαμορφωτής της έννοιας της δημόσιας υπηρεσίας είναι ο Γερμανός πολιτικός κοινωνιολόγος Max Weber ο οποίος ανέλαβε την ορθολογική κατάστρωση των διοικητικών οργάνων στη βάση απρόσκοπτων ρυθμίσεων με στόχο την αποδοτική λειτουργία της διοίκησης. Έτσι οι σύγχρονες δημόσιες διοικήσεις διαμορφώνονται βάσει τριών αρχών, της υπαλληλίας, της γραφειοκρατίας κα της τεχνοκρατίας. Η πρώτη από αυτές ανάγεται στην ύπαρξη μόνιμων διοικητικών στελεχών που παρέχουν εργασία κατ’ επάγγελμα. Η αρχή της γραφειοκρατίας σημαίνει ότι η δράση των οργάνων της δημόσιας διοίκησης διέπεται από το νόμο και ασκείται σύμφωνα με αυτόν. Η αρχή της τεχνοκρατίας σημαίνει ότι τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης είναι ειδικευμένα και διαθέτουν την απαιτούμενη γνώση για να αντιμετωπίσουν και εν τέλει να επιλύσουν τα προβλήματα των διοικουμένων. Επίσης σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αρχή της συνέχισης ύπαρξης και λειτουργίας της δημόσιας υπηρεσίας η οποία εξάλλου επιβεβαιώνει την αρχή της αυτοσυντήρησης της πολιτείας προκειμένου να υπηρετείται το γενικό και το δημόσιο συμφέρον.
Υπό την προϋπόθεση ότι η διοίκηση δρα εντός του νόμου ασκεί εξουσία βουλήσεως που υπέρκειται των ιδιωτικών βουλήσεων.
Προς τη διευκόλυνση και το συντονισμό του έργου της δημόσιας διοίκησης οι δημόσιες υπηρεσίες οργανώνονται βάσει νόμου σε υπουργεία. Έτσι το υπουργείο είναι δέσμη κεντρικών και συνήθως συναφών υπηρεσιών οι οποίες ιεραρχικά διαρθρωμένες επιμελούνται τη σύμφωνα με το νόμο άσκηση της κρατικής διοίκησης. Ειδικότερα, ο οργανικός νόμος κάθε υπουργείου ρυθμίζει τη διάρθρωση των υπηρεσιών του καθώς και τις καθ’ ύλην αρμοδιότητές του.
Του υπουργείου προΐσταται υπουργός, τον οποίο επιλέγει ο Πρωθυπουργός, ο οποίος άλλωστε προσυπογράφει το προεδρικό διάταγμα, με το οποίο διορίζεται αυτός από τον Προέδρο της Δημοκρατίας.
Ο υπουργός ως πολιτικός προϊστάμενος του υπουργείου φέρει πολιτική ευθύνη για πράξεις ή παραλείψεις των δημοσίων υπηρεσιών του υπουργείου.
*Ο κ Άλκης Δερβιτσιώτης είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στην Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
