Του Βασίλη Ταλαμάγκα
Η πολυδιάσπαση του πολιτικού σκηνικού, δηλαδή η ύπαρξη πολλών μικρών κομμάτων στο κοινοβούλιο ή στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα, αποτελεί φαινόμενο που έχει απασχολήσει έντονα τόσο την πολιτική θεωρία όσο και την πράξη. Η τάση αυτή, που παρατηρείται όλο και συχνότερα σε δημοκρατικά καθεστώτα, θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα: Πρόκειται για υγιή έκφραση της πολυφωνίας ή για παράγοντα αποσταθεροποίησης του δημοκρατικού πολιτεύματος;
Αναμφισβήτητα, ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της πολυδιάσπασης είναι η ενίσχυση της αντιπροσωπευτικότητας. Τα μικρά κόμματα συχνά εκφράζουν κοινωνικές ομάδες ή ιδεολογικές τάσεις που δεν εκπροσωπούνται από τα μεγάλα κόμματα. Έτσι, επιτυγχάνεται μια πιο πλουραλιστική εκπροσώπηση και ενδυναμώνεται το αίσθημα συμμετοχής των πολιτών στη δημοκρατική διαδικασία. Επίσης, η ύπαρξη πολλών κομμάτων μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην υπερσυγκέντρωση εξουσίας και να περιορίσει φαινόμενα αυταρχισμού ή πολιτικής αλαζονείας.
Ωστόσο, η πολυδιάσπαση εγκυμονεί και σοβαρούς κινδύνους. Η βασικότερη συνέπειά της είναι η δυσκολία στη διακυβέρνηση. Όταν κανένα κόμμα δεν διαθέτει απόλυτη πλειοψηφία, απαιτούνται συμμαχίες και συνεργασίες. Αυτές, αν και ενίοτε δημιουργικές, συχνά αποδεικνύονται εύθραυστες, οδηγώντας σε αστάθεια, καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων και αδυναμία υλοποίησης συγκροτημένης πολιτικής. Επιπλέον, σε περιόδους κρίσης, η ανάγκη για ισχυρή και σταθερή κυβέρνηση είναι κρίσιμη, γεγονός που δυσχεραίνεται από την κατακερματισμένη πολιτική σκηνή.
Ένας άλλος κίνδυνος είναι η άνοδος λαϊκιστικών ή ακραίων κομμάτων. Όταν η πολιτική σκηνή είναι ανοιχτή σε πολυδιάσπαση, είναι πιθανό να αποκτήσουν λόγο στη δημόσια σφαίρα ομάδες που δεν σέβονται τις θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας, όπως το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ανεκτικότητα. Αυτό μπορεί να υπονομεύσει όχι μόνο την κυβερνητική αποτελεσματικότητα αλλά και το ίδιο το δημοκρατικό οικοδόμημα.
Σημαντικό ρόλο παίζει και το εκλογικό σύστημα. Σε αναλογικά συστήματα, τα μικρά κόμματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκλεγούν, ενώ σε πλειοψηφικά ενισχύεται η σταθερότητα μέσω των ισχυρών μονοκομματικών κυβερνήσεων. Καμία από τις δύο επιλογές δεν είναι απόλυτα “σωστή” ή “λάθος”. Η ισορροπία ανάμεσα στη σταθερότητα και την εκπροσώπηση είναι λεπτή και απαιτεί πολιτική ωριμότητα τόσο από τα κόμματα όσο και από τους πολίτες.
Η πολυδιάσπαση του πολιτικού σκηνικού με πολλά μικρά κόμματα μπορεί να είναι ταυτόχρονα κίνδυνος και όφελος για τη δημοκρατία. Από τη μία πλευρά, ενισχύει την πολυφωνία και την εκπροσώπηση, από την άλλη όμως, μπορεί να προκαλέσει αστάθεια, καθυστερήσεις και ακόμα και υπονόμευση θεσμών. Το ζητούμενο δεν είναι να αποφευχθεί η πολυδιάσπαση πάση θυσία, αλλά να αναζητηθούν θεσμικές και πολιτικές λύσεις που θα διασφαλίζουν τη λειτουργικότητα και τη δημοκρατικότητα του πολιτικού συστήματος. Η ουσία της δημοκρατίας δεν είναι μόνο η έκφραση όλων των φωνών, αλλά και η ικανότητα συνεννόησης και συλλογικής πορείας προς το κοινό καλό.
