Του Γεώργιου Γκοβέση*
Η Καππαδοκία από την αρχαιότητα αποτέλεσε κοιτίδα των γραμμάτων και του πολιτισμού. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας ο Καισαρείας, Γρηγόριος ο Νεοκαισαρείας, Λεόντιος και Ευσέβειος οι Καισαρείας, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και Γρηγόριος Νύσσης (αδελφός του Βασιλείου) οι οποίοι έτυχαν άρτιας κλασικής εκπαίδευσης, ανατράφηκαν χριστιανικά και αφομοίωσαν τους πνευματικούς θησαυρούς της αρχαιότητας, ήταν όλοι τους Καππαδόκες.
Στη μεγαλύτερη πόλη της Καππαδοκίας Καισαρεία γεννήθηκε το 1835 και ο Έλληνας πρωτεργάτης του τουρκικού Τύπου και του τουρκικού Θεάτρου Θεόδωρος Κασάπης (Teodor Kasap για τους Τούρκους). Ο πατέρας του είχε επιχείρηση όμως απεβίωσε όταν ο Κασάπης ήταν μόλις 11 ετών με αποτέλεσμα ο ίδιος να αναγκαστεί να μεταναστεύσει στην Κωνσταντινούπολη όπου εργάστηκε σε εμπορικό κατάστημα συγγενούς του, ενώ παράλληλα φοίτησε στο ελληνικό σχολείο στο Κουσκουντζούκι στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου. Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1854-1856) ο Κασάπης γνωρίστηκε στην Κωνσταντινούπολη με έναν Γάλλο αξιωματικό ο οποίος εκτιμώντας την οξύνοια του το 1856 τον έστειλε στη Γαλλία για να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Στο Παρίσι ο Κασάπης εργάστηκε ως γραμματέας του Αλέξανδρου Δουμά πατρός τον οποίο και συνόδευσε σε διάφορα ταξίδια του και κυρίως στην Ιταλία την εποχή της δράσης των Γαριβαλδινών κατά των Αυστριακών.
Με την επιστροφή του από τη Γαλλία στην Κωνσταντινούπολη ο Κασάπης άρχισε να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα γαλλικής γλώσσας και μέσω αυτής του της ενασχόλησης κατόρθωσε να εισέλθει στους λόγιους κύκλους τόσο των Ελλήνων όσο και των Οθωμανών Τούρκων.
Το 1869 ο Κασάπης προχώρησε στην έκδοση της εφημερίδας Διογένης στα γαλλικά, ελληνικά και αρμένικα. Στις 24 Νοεμβρίου 1870 ο Διογένης εκδόθηκε από τον Κασάπη στην οθωμανική τουρκική ως Diyojen και αποτέλεσε την πρώτη οθωμανική-τουρκική σατυρική εφημερίδα. [1] Ο Diyojen μέχρι το υπ’αριθ 23 φύλλο κυκλοφορούσε μια φορά την εβδομάδα, από το υπ’αριθ 23 έως το υπ’αριθ 148 δύο φορές και από το 148 και ύστερα τρεις φορές την εβδομάδα. Αργότερα κυκλοφόρησε ξανά στην Αρμενική γλώσσα. Μετά από το υπ’ αριθμ 120 φύλλο της εφημερίδας αυτής και στα δύο επόμενα φύλλα 122, 123 δημοσιεύθηκαν γελοιογραφίες που σατίριζαν την οθωμανική διοίκηση και για το λόγο αυτό απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της για δύο μήνες. Στην εφημερίδα Diyojen δημοσίευσαν άρθρα τους οι Namik Kemal, Ebuziya Tevfik, Ali Bey και Recaizade Ekrem κατεξοχήν εκπρόσωποι της κίνησης των Νέων Οθωμανών. Επίσης στην εφημερίδα αυτή δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά μεταφράσεις έργων της γαλλικής λογοτεχνίας στην οθωμανική τουρκική.
Η μετάφραση του έργου του Αλέξανδρου Δουμά ο «Κόμης Μοντεχρήστος» από τα γαλλικά στην οθωμανική τουρκική έγινε από τον ίδιο το Θεόδωρο Κασάπη και αποτελεί μια από τις πρώτες μεταφράσεις έργων της γαλλικής λογοτεχνίας στη γλώσσα αυτή. Η κυκλοφορία της εφημερίδας Diyojen απαγορεύτηκε τρεις φορές, συνολικά κυκλοφόρησαν 184 φύλλα της και τελικά η έκδοση της απαγορεύτηκε οριστικά στις 13 Ιανουαρίου 1873.[2]
Το 1872 ο Θεόδωρος Κασάπης προχώρησε στην έκδοση της επίσης σατυρικής εφημερίδας Hayal (Φαντασία) η οποία κυκλοφορούσε τρεις φορές την εβδομάδα, ενώ το 1875 ο Κασάπης εξέδωσε την εφημερίδα Istikbal (Μέλλον) η οποία δημοσίευε άρθρα πολιτικού, ηθικού, επιστημονικού και φιλοσοφικού περιεχομένου δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στην Παιδεία.Την ίδια περίοδο ο Κασάπης κυκλοφόρησε στα ελληνικά τη σατυρική εφημερίδα Μώμος η οποία κυκλοφορούσε τρεις φορές την εβδομάδα. [3]
Στο 1877 με την ανακήρυξη του Oθωμανικού Συντάγματος του 1876, ο Χασάπης δημοσίευσε στην εφημερίδα Hayal μία γελοιογραφία που διακωμωδούσε τις πλασματικές ελευθερίες που παραχωρούνταν και σατίριζε τη λογοκρισία του οθωμανικού καθεστώτος στον Τύπο με αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση του Σουλτάνου Αμπντουλχαμήντ Β’ και την καταδίκη του Χασάπη το 1877 σε φυλάκιση τριών ετών. Ο Κασάπης αποφυλακίσθηκε υπό τον όρο να σταματήσει την έκδοση των εφημερίδων Hayal και Istikbal και έφυγε αμέσως για το Παρίσι.[4]
Μετά τη χορήγηση αμνηστίας ο Κασάπης επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και τοποθετήθηκε διευθυντής στη βιβλιοθήκη των σουλτανικών ανακτόρων, θέση την οποία διατήρησε ως το θάνατο του το 1905, όπου ασχολήθηκε με τη μετάφραση στην οθωμανική τουρκική πολλών έργων της γαλλικής λογοτεχνίας μεταξύ των οποίων και έργων του Μολιέρου.[5]
Ένας από τους γιούς του Θεόδωρου Κασάπη ο Αλέξανδρος, εισήλθε στη διπλωματική υπηρεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έφθασε μέχρι τη θέση του διευθυντή του πολιτικού τμήματος του Υπουργείου Εξωτερικών, παύθηκε όμως μετά την επικράτηση των κεμαλικών και την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923.
Ο Κασάπης έγραψε στην οθωμανική τουρκική το θεατρικό έργο Pinti Hamit (Ο φιλάργυρος Χαμίτ) βασισμένο στο έργο του Μολιέρου ο Φιλαργυρος κατόπιν υποδείξεως του Οθωμανού Πρίγκηπα και μετέπειτα Σουλτάνου Μουράτ Ε’, το οποίο ανέβηκε το 1873 στο θέατρο Gedikpaşa της Κωνσταντινούπολης. Επίσης το 1874 έγραψε το θεατρικό έργο Iskilli Memo (Ο Καχύποπτος Μέμο) και αυτό βασισμένο σε έργο του Μολιέρου, ενώ το 1875 έγραψε το θεατρικό έργο Para Mesleği (Επάγγελμα Χρήματος) το οποίο ήταν βασισμένο σε έργο του Αλέξανδρου Δουμά.[6]
Ο Κασάπης θεωρούσε ότι το οθωμανικό τουρκικό θέατρο έπρεπε να βασιστεί στις δικές του παραδόσεις και να γίνεται αποφυγή της αλόγιστης υιοθέτησης θεατρικών παραδόσεων από τη δύση. Ο ίδιος έλεγε ότι το θέατρο όπως και ο πολιτισμός δεν είναι δυνατό να εισαχθούν αυτούσια από το εξωτερικό αλλά πρέπει να προέρχονται από τα σπλάχνα μιας κοινωνίας. Το θεατρικό του έργο Iskilli Memo παρά τις εμφανείς γαλλικές επιρροές που υπάρχουν σε αυτό, είναι γραμμένο σύμφωνα με τους κανόνες του παραδοσιακού τουρκικού λαϊκού θεάτρου Ortaoyunu.[7]
Ο Θεόδωρος Κασάπης Έλλην εκ Καππαδοκίας και άριστος γνώστης της τουρκικής γλώσσας με ελληνική και γαλλική παιδεία, υπήρξε ταυτόχρονα και Έλληνας αλλά και Οθωμανός διανοούμενος συμμετέχοντας ενεργά στα πολιτικά δρώμενα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συμβάλλοντας σημαντικά στη γέννηση του τουρκικού Τύπου και του σύγχρονου τουρκικού Θεάτρου.
Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Diyojen, 24 Νοεμβρίου 1870
[1] Γκοβέσης Γεώργιος, Πολιτική μεταρρύθμιση και Τύπος στα Βαλκάνια. Η περίπτωση της «Σαββατιαίας Επιθεωρήσεως» στην Οθωμανική αυτοκρατορία κατά την πρώτη συνταγματική μεταρρύθμιση το 1878 , Εκδόσεις ΣΠΑΝΙΔΗ ΞΑΝΘΗ -ΚΟΜΟΤΗΝΗ, σελ 84
[2] KABACALI ALPAY, Başlancından Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve Yayın, Κωνσταντινούπολη 2000, σελ 88
[3] Γκοβέσης Γεώργιος, όπ. π., σελ 110
[4] KUDRET CEVDET, Abdulhamid Döneminde Sansür, Κωνσταντινούπολη 2000, τόμος 1ος σελ 25-28.
[5] ΓΕΔΕΩΝ ΜΑΝΟΥΗΛ, Αποσημειώματα Χρονογράφου, Αθήνα 1932, σελ 41
[6] Comte E. de KERATRY, Prince-Sultan-Prisonnier d’etat (1840-1878), Paris 1878, pages 287,288,289
[7] IŞIK IHSAN, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Κωνσταντινούπολη 2004, τόμος 3 σελ 1742
*Ο Γεώργιος Γκοβέσης είναι Ιστορικός – Συγγραφέας.
Γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1968, κατάγεται από την Ορεινή Κορινθία και είναι μόνιμος κάτοικος Ξάνθης. Το 1990 αποφοίτησε από το τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1993 έλαβε Μεταπτυχιακό (Master of Arts) Πολιτικών Επιστημών από το Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως ως υπότροφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και το 2002 αναγορεύθηκε Διδάκτορας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Βιβλία, επιστημονικές εργασίες και άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στην Ελλάδα και στην Τουρκία.
Στην Ελλάδα τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Σπανίδης στην Ξάνθη.
