Του Γεώργιου Γκοβέση*
Ο Αγκόπ Μαρταγιάν γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1895 και κατάγονταν από τη Γιόζγκατ της Μικρά Ασίας. Αποφοίτησε από τη Ροβέρτειο Σχολή (Robert College) το 1915 και εκτός από Αρμένικα και Τούρκικα γνώριζε Αγγλικά, Ελληνικά, Ισπανικά, Λατινικά, Γερμανικά, Ρωσικά και Βουλγάρικα.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στις τάξεις του οθωμανικού στρατού όπου και χρησιμοποιήθηκε ως διερμηνέας στην αρχή στο μέτωπο του Καυκάσου και αργότερα στο μέτωπο της Συρίας όπου και γνωρίστηκε με το διοικητή της 7ης Στρατιάς Μουσταφά Κεμάλ Πασά τον μετέπειτα Ατατούρκ.
Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μαρταγιάν εργάστηκε για λίγο ως λέκτορας της αγγλικής γλώσσας στη Ροβέρτειο Σχολή και το 1919 μετέβη στη Βουλγαρία όπου δίδαξε οθωμανικά και αρχαίες ανατολικές γλώσσες στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. [1]
Ο Μαρταγιάν λόγω του επιστημονικού του έργου και των γνώσεων του ειδικεύτηκε στις αρχαίες ανατολικές γλώσσες στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η αρχαία τουρκική (göktürkçe) και γρήγορα αναδείχτηκε στο βαθμό του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. Παράλληλα δημοσίευε επιστημονικές εργασίες και άρθρα του σε αρμενικές εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης και της Ευρώπης.
Το έτος 1931 ο Μαρταγιάν δημοσίευσε την επιστημονική του εργασία με τίτλο «Το 1200ο έτος των τουρκικών επιγραφών» που μεταφράστηκε στα τουρκικά από το Ρουσέν Εσρέφ και τη διάβασε ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) ο οποίος αναγνωρίζοντας την αξία του Μαρταγιάν ως γλωσσολόγου και γνώστη των τουρκικών γλωσσών και διαλέκτων, τον προσκάλεσε να λάβει μέρος στο 1ο Συνέδριο της Τουρκικής Γλώσσας (I Turk Dili Kurultayi) το οποίο διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Τουρκικής Γλώσσας (Türk Dil Kurumu) στο σουλτανικό ανάκτορο Ντολμαμπαχτσέ στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ 25 Σεπτεμβρίου και 5 Οκτωβρίου 1932. [2] Στο ίδιο συνέδριο μαζί με το Μαρταγιάν προσκλήθηκαν οι επίσης Αρμένιοι γλωσσολόγου Ιστεπάν Γκαρντικιάν και Κεβόρκ Σιμκεσιάν . Στο συνέδριο αυτό ο Μαρταγιάν παρουσίασε την επιστημονική του ανακοίνωση με τίτλο «Οι σχέσεις μεταξύ των Τουρκικών, των Σουμεριανών και των Ινδικών». Μετά τη λήξη του συνεδρίου ο Μαρταγιάν εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη και συμμετείχε στις καθοδηγούμενες από τον ίδιο τον Κεμάλ (Ατατούρκ) εργασίες για την αναμόρφωση της Τουρκικής γλώσσας . Έλαβε μέρος στο 2ο Συνέδριο της Τουρκικής Γλώσσας το οποίο διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Τουρκικής Γλώσσας στο σουλτανικό ανάκτορο Ντολμαμπαχτσέ στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ 18 και 23 Αυγούστου 1934 όπου παρουσίασε νέα στοιχεία για την προέλευση της τουρκικής γλώσσας. Το ίδιο έτος ο Κεμάλ (Ατατούρκ) διόρισε το Μαρταγιάν επικεφαλής εμπειρογνώμονα και γενικό γραμματέα του Ιδρύματος Τουρκικής Γλώσσας (Türk Dil Kurumu) θέση που ο Μαρταγιάν διατήρησε ως το θάνατο του το 1979.
Με το νόμο περί επωνύμων το 1935 ο Μουσταφά Κεμάλ παίρνοντας ο ίδιος το επώνυμο Ατατούρκ (Πατέρας των Τούρκων), έδωσε στο Μαρταγιάν το τουρκικό επώνυμο Dilâçar (Ντιλατσάρ) που σημαίνει αυτός που ανοίγει τη γλώσσα.
Μεταξύ των ετών 1936 και 1951 ο Μαρταγιάν δίδαξε ιστορία και γλωσσολογία στη Σχολή Ιστορίας και Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Άγκυρας και μεταξύ των ετών 1942 και 1960 ήταν επικεφαλής σύμβουλος και επικεφαλής επιμελητής στην Τουρκική Εγκυκλοπαίδεια.
Ο Μαρταγιάν εργάστηκε ως το θάνατο του το 1979 πάνω στη γλωσσολογία και την αναμόρφωση της τουρκικής γλώσσας. Τα πιο σημαντικά έργα του είναι :
Les bas Bio-Psychologiques de la Theorie Gunes Dil (Οι βάσεις της Βιοψυχολογίας της Θεωρίας Ήλιου Γλώσσας 1936) , Azeri Türkçesi (Αζέρικα Τουρκικά 1950), Devlet Dili Olarak Türkçe (Τα Τουρκικά ως Κρατική Γλώσσα 1962), Wilhem Thomsen ve Orhon yazıtlarının çözülüsü (Ο Wilhem Thomson και η αποκρυπτογράφηση των επιγραφών του Orhon 1963), Türk diline genel bakış (Γενική επισκόπηση της τουρκικής γλώσσας1964), Türkçe’de Dil Özleşmesi (Ο γλωσσικός εξαγνισμός της τουρκικής γλώσσας 1965), Dil Diller ve Dilçilik (Γλώσσα Γλώσσες και Γλωσσολογία 1968), Kutadgu Bilig Incelemesi (Η Ανάλυση του Kutadgu Bilig 1970) και Anadili Ilkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamaları (Οι βασικές αρχές της Μητρικής Γλώσσας και οι εφαρμογές τους εκτός Τουρκίας 1978).
Όσο κι αν κανείς αμφισβητήσει τη μεθοδολογία ή ακόμα και την επιστημονική ορθότητα ενός τμήματος του έργου του Αγκόπ Μαρταγιάν Ντιλατσάρ και ιδιαίτερα αυτού που αφορά τη θεωρία Ήλιου Γλώσσας (Dil Güneş Teorisi), ωστόσο ο ίδιος υπήρξε αξιόλογη μορφή στο χώρο της έρευνας και της μελέτης της τουρκικής γλώσσας.
Ο Αγκόπ Μαρταγίαν Ντιλατσάρ υπήρξε ένας Οθωμανός Αρμένιος ο οποίος επιλέχθηκε από τον ιδρυτή του έθνους-κράτους της Τουρκίας Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ για να συμβάλει ουσιαστικά στην αναμόρφωση-δημιουργία της γλώσσας του κράτους αυτού . Το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν Αρμένιος μας δείχνει τη δυνατότητα ύπαρξης κατά την ύστερη Οθωμανική περίοδο και τα πρώτα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας, περισσοτέρων από μίας ταυτοτήτων στο ίδιο άτομο. Η ύπαρξη πολλών ταυτοτήτων αν και φαινομενικά έπαψε να ισχύει μετά την ίδρυση του τουρκικού έθνους-κράτους, ωστόσο στην πράξη εξακολούθησε να υφίσταται ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές για τις μη ταυτιζόμενες με την τουρκική εθνικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές ομάδες της Τουρκίας.[3]
[1] BÜYÜK LAROUSE Sözlük ve Ansiklopedisi, Κωνσταντινούπολη 1993, τόμος 6 σελ 3170
[2] Nail Tan, “Atatürk’ün TDK Günlüğü”, σε περιοδικό Türk Dili, αρ. τευχ 609, Σεπτέμβριος 2002, σελ 444
[3] Γεώργιος Γκοβέσης, Λογοτεχνία και Τουρκισμός κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο- Το μυθιστόρημα του Ομέρ Σεϊφεττήν Το Ημερολόγιο ενός Αρμένιου Νέου «Οι επτά κοιμουμένοι» ή οι άνθρωποι των σπηλαίων», Εκδοτικός Οίκος Σπανίδη, Ξάνθη 2007, σελ 13
