Του Άλκη Ν. Δερβιτσιώτη*
Η πρόσφατη εκλογή του Ντ. Τραμπ συνοδεύτηκε από μεταστροφή στις επιλογές σε σημείο ώστε η συνεχιζόμενη πολιτική στις χώρες της Ευρώπης να φαίνεται ανακόλουθη προς την αντίστοιχη των ΗΠΑ. Ευλόγως διατυπώνεται το ερώτημα αν διασπάται η Δύση, Πριν να απαντηθεί το ερώτημα αυτό σκόπιμο είναι να θυμηθούμε το εννοιολογικό περιεχόμενο της Δύσης.
Όπως είναι κοινά αποδεκτό η αρχαία Αθήνα επέβαλε εαυτήν ως το κέντρο του κόσμου για αρκετούς αιώνες, αν και κάθε φορά με διαφορετικό περιεχόμενο. Άλλοτε ήταν η στρατιωτική και ιδίως η ακμαία ναυτική δύναμή της, άλλοτε η δημοκρατία της ως λειτουργούσα αυτοθέσμηση, άλλοτε οι επιδόσεις της στη φιλοσοφία, στην τραγωδία και στις τέχνες, άλλοτε το σύνολο ή εναλλασσόμενος συνδυασμός των ανωτέρω. Από την Αθήνα ως κέντρο ορίστηκαν η Δύση και η Ανατολή όχι μόνο γεωγραφικά αλλά και πολιτισμικά. Ακόμη και όταν η Αθήνα παρήκμασε ως ισχυρή δύναμη, παρέμεινε κέντρο φιλοσοφίας και γνώσης, σημείο αναφοράς του ελληνορωμαϊκού κόσμου, μέτρο και όριο πεποιθήσεων, συμπεριφορών και πολιτισμών. Την Αθήνα είχαν υπόψη τους ο αγγλικός φιλελευθερισμός η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός, η γαλλική επανάσταση έως και ο γερμανικός ρομαντισμός. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων που μεσολάβησαν μεταξύ της κλασσικής αρχαιότητας και του σύγχρονου κόσμου η έννοια της Δύσης εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία, η επεξεργασία των οποίων διενεργήθηκε λεπτομερέστερα σε άλλους εκτός Αθηνών κοινωνικούς σχηματισμούς. Το κράμα που προέκυψε ανέδειξε πλησίον της δημοκρατίας που υιοθέτησαν τα κράτη του βορειοδυτικού τεταρτημορίου του πλανήτη το δίκαιο και τη χριστιανική θρησκεία. Έτσι χωρίς υπερβολή τους δύο τελευταίους αιώνες η Δύση ορίζεται πολιτισμικά από τρεις κύριες συνιστώσες την αθηναϊκή δημοκρατία τις τέχνες το θέατρο και την επιστήμη, την ισχύ του δικαίου και την εφαρμογή του στο σύνολο της ρωμαϊκής επικράτειας στοιχείο που αποδεικνύει την επιρροή της Ρώμης. Τελευταία χρονικά αλλά διόλου έσχατη ως προς τη σημασία της είναι η χριστιανική αντίληψη του Θείου, έννοια η οποία διαμόρφωσε τη χριστιανική θρησκεία, η οποία έγινε αποδεκτή στη Δύση – πέραν και εκτός της αληθείας της -και λόγω της ευαγγελικής διακήρυξης «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ». Η ανωτέρω πρόταση διευκρινίζει με εμφατικό τρόπο ότι οι υποθέσεις της κοσμικής εξουσίας αντιμετωπίζονται από αυτή και μόνο. Έτσι παραμένουν στη δικαιοδοσία της οι τέχνες, οι επιστήμες και η πολιτιστική συμπεριφορά. Μολονότι καθένα από τα τρία συστατικά της Δύσης δημοκρατία, δίκαιο και χριστιανική θρησκεία διατηρεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, η αλληλεπίδραση και η ώσμωση μεταξύ τους επέβαλε την κατοχύρωση ελευθεριών και δικαιωμάτων ώστε η δημοκρατία και ιδίως το δίκαιο να προστατεύουν την ελεύθερη διαμόρφωση της συνείδησης με τρόπο ώστε να κατοχυρώνεται η θρησκευτική ελευθερία.
Το αμάλγαμα που προκύπτει από τα τρία βασικά συστατικά της Δύσης επιτρέπει στον καθένα να εκδηλώνεται α) ως homo politicus συμμετέχων στο πολιτικό γίγνεσθαι, β) ως homo economicus συμμετέχων στην οικονομική ζωή, γ) ως homo socialis συμμετέχων στην κοινωνική ζύμωση με ιδιαίτερη προστασία στη δράση του ως homo religiosus (θρησκευόμενος). Η όλη διαδικασία στο σύγχρονο δημοκρατικό πολίτευμα όπως απαντάται στη Δύση δεν χαρακτηρίζεται μόνο από εκλογικές αναμετρήσεις αλλά από την προγενέστερη ελεύθερη και χωρίς περιορισμού συζήτηση που διενεργείται αφού τεθεί ερώτημα, η απάντηση του οποίου διαμορφώνεται κατόπιν κρίσης και επιλογής. Έτσι η Δύση εννοιολογικά είναι η ερώτηση, η συζήτηση αυτής και εν τέλει το κρίνειν και επιλέγειν στοιχεία απολύτως αναγκαία για το εκλέγειν, καθώς και για την ελεύθερη διαμόρφωση της συνείδησης.
Ο κ. Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
