Το Κάστρο της Μονεμβασιάς στα 7 απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη

Η ανακοίνωση έγινε σε μια διαδικτυακή εκδήλωση, που συνδιοργανώθηκε από τον Guy Clausse, Αντιπρόεδρο της Europa Nostra, και την Shiva Dustdar, Επικεφαλής και Διευθύντρια του Ινστιτούτου της ΕΤΕπ, στην οποία συμμετείχε ο Glenn Micallef, Ευρωπαίος Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη μεταξύ των Γενεών, τη Νεολαία, τον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό. Η διαδικτυακή εκδήλωση προσέλκυσε συμμετέχοντες από όλη την Ευρώπη και όχι μόνο, συμπεριλαμβανομένων ατόμων τα οποία πρότειναν τους χώρους καθώς και εκπροσώπους των επιλεγμένων τοποθεσιών.

Ο φετινός κατάλογος περιλαμβάνει: α) τρεις τοποθεσίες πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς – το Κάστρο Nyborg, το Κάστρο της Μονεμβασιάς και τους Κήπους του Πύργου της Βασίλισσας Βικτωρίας στο Λονδίνο – που απειλούνται από την κατασκευή νέων επεμβατικών κτιρίων και ακατάλληλα αναπτυξιακά έργα, β) δύο μοντερνιστικά κτίρια – το συγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι και το κολυμβητήριο Valhalla στο Γκέτεμποργκ – υπό άμεσο κίνδυνο κατεδάφισης, και γ) δύο μνημεία θρησκευτικής κληρονομιάς – τη Μονή και τον Οικισμό Arakelots, και τη Μεγάλη Συναγωγή στην Orla – που απειλούνται από παραμέληση ή έλλειψη χρηματοδότησης, αντίστοιχα.

Τα 7 μνημεία και τοποθεσίες, επιλέχθηκαν με βάση τη σημασία τους για την ευρωπαϊκή κληρονομιά και την πολιτιστική τους αξία, καθώς και με βάση τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν. Το επίπεδο ενεργοποίησης των τοπικών κοινωνιών ή/και η εμπλοκή δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των τοποθεσιών θεωρήθηκαν κρίσιμης προστιθέμενης αξίας. Ένα άλλο κριτήριο επιλογής αποτέλεσε η δυνατότητα καθεμιάς από τις τοποθεσίες να λειτουργήσει ως μοχλός βιώσιμης κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.

Ο τελικός κατάλογος των 7 επιλέχθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο της Europa Nostra μέσα από τα 14 μνημεία και τοποθεσίες κληρονομιάς που είχαν προηγουμένως επιλεγεί από τη Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος για τα 7 Υπό Απειλή. Οι προτάσεις για τις τοποθεσίες που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα για τα 7 Υπό Απειλή κατατέθηκαν ή υποστηρίχθηκαν από τα μέλη της Europa Nostra, καθώς και από μέλη της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για την Πολιτιστική Κληρονομιά (European Heritage Alliance).

Ομάδες εμπειρογνωμόνων που εκπροσωπούν την Europa Nostra και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), μαζί με τους οργανισμούς, τα άτομα που υπέδειξαν τα 7 επιλεγμένα μνημεία και τοποθεσίες και άλλους εταίρους, θα συλλέξουν τώρα πληροφορίες και θα συναντηθούν με τους σημαντικότερους εμπλεκόμενους φορείς και πρόσωπα για να αξιολογήσουν τους χώρους και να εκδώσουν μια τεχνική έκθεση με προτάσεις για δράση.

Μηνύματα από βασικούς εκπροσώπους της Europa Nostra, του Ινστιτούτου της ΕΤΕπ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Ο Αντιπρόεδρος της Europa Nostra, Guy Clausse, δήλωσε: «Μαζί με τους εταίρους μας, ευρωπαϊκούς και εθνικούς, θα παρέχουμε οφέλη στις κοινωνίες των πολιτών και τεχνική εμπειρογνωμοσύνη, θα εντοπίσουμε πιθανές πηγές χρηματοδότησης και θα κινητοποιήσουμε το ευρύ δίκτυό μας για να στηρίξουμε τις τοπικές προσπάθειες για τη διάσωση των 7 πιο απειλούμενων μνημείων και τοποθεσιών πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης της χρονιάς αυτής. Η κληρονομιά μας και ο πολιτισμός μας διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην οικοδόμηση πιο βιώσιμων, συμπεριληπτικών και δημοκρατικών κοινοτήτων σε όλη την ήπειρό μας και πέρα ​​από αυτήν».

Η Επικεφαλής και Διευθύντρια του Ινστιτούτου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, Shiva Dustdar, δήλωσε:

«Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της κοινής ταυτότητας, της οικονομικής ζωτικότητας και της ιστορικής κληρονομιάς της. Ο κατάλογος των τοποθεσιών που απειλούνται, υπογραμμίζει όχι μόνο τη σημασία τους αλλά και την επείγουσα ανάγκη για δράση για να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους. Υποστηρίζοντας την Europa Nostra, το Ινστιτούτο ΕΤΕπ είναι περήφανο που ενδυναμώνει τις τοπικές κοινότητες που αναγνωρίζουν τον κρίσιμο ρόλο της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς στην αντιμετώπιση ευρύτερων κοινωνικών προκλήσεων. Η προστασία αυτών των τόπων αποτελεί επένδυση στον πολιτιστικό, κοινωνικό και οικονομικό ιστό της Ευρώπης, διασφαλίζοντας ότι η αξία τους θα διαρκέσει για τις επόμενες γενιές».

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη μεταξύ των Γενεών, τη Νεολαία, τον Πολιτισμό και τον Αθλητισμό, Glenn Micallef, δήλωσε: «Ο πολιτισμός εμπλουτίζει τη ζωή μας και αποτελεί συλλογική μας ευθύνη το να τον φροντίζουμε σωστά. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι το θεμέλιο για την οικοδόμηση ενός συμπεριληπτικού, ευτυχούς και βιώσιμου μέλλοντος για την ΕΕ. Είναι μια μαρτυρία της διαφορετικότητάς μας, της ταυτότητάς μας, δημιουργεί εκατομμύρια θέσεις εργασίας και αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα. Η προβολή των πιο απειλούμενων τοποθεσιών και μνημείων της Ευρώπης μας βοηθά να προσδιορίσουμε που πρέπει να ενισχύσουμε τις προσπάθειές μας για την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ώστε να την απολαύσουν οι μελλοντικές γενιές».

Κάστρο της Μονεμβασιάς, Ελλάδα

Το Κάστρο της Μονεμβασιάς είναι χτισμένο σε έναν ογκώδη ασβεστολιθικό βράχο με απόκρημνες πλαγιές, που εξέχει από τη νοτιοανατολική ακτή της Πελοποννήσου, στην Ελλάδα. Ο βράχος συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα με έναν ισθμό και μια γέφυρα. Αυτή η μοναδική διαμόρφωση σχηματίζει ένα διπλό λιμάνι που στήριξε την ευημερία της Μονεμβασιάς από τη μεσαιωνική έως τη σύγχρονη περίοδο.

Η Άνω Πόλη, που αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο πλάτωμα στην κορυφή του βράχου, ήταν οχυρωμένη και κατοικήθηκε μέχρι το 1690. Στις μέρες μας διατηρούνται καλά οι οχυρώσεις και λίγα μόνο μνημεία, συμπεριλαμβανομένης μιας εκκλησίας του 12ου αιώνα, ενός συγκροτήματος πύλης, δύο ιδιωτικών κατοικιών και αρκετών δεξαμενών. Υπάρχουν επίσης ερείπια σπιτιών και ένα δίκτυο ιστορικών μονοπατιών. Η Κάτω Πόλη αναπτύχθηκε σε μια λωρίδα γης στα ριζά του βράχου και προστατεύεται επίσης από οχύρωση. Χάρη στα βυζαντινά έως σύγχρονα μνημεία της, η Μονεμβασιά προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ενώ η μοναδικότητα του τόπου έχει αποτελέσει έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες.

Από τη δεκαετία του 1960, ο ιστορικός οικισμός του Κάστρου, καθώς και ο ισθμός και η γέφυρα προστατεύονται από διάφορες διατάξεις που αποσκοπούν στη διατήρηση των ιστορικών δομών, τη διαφύλαξη του αρχικού ύφους του οικισμού και το σεβασμό των αρχιτεκτονικών κανόνων του Κάστρου της Μονεμβασιάς.

Κατά τη δεκαετία του 1970 η Μονεμβασιά άρχισε να γίνεται τουριστικός προορισμός και ενώ μέχρι τότε το προσωπικό ενδιαφέρον και η ατομική φροντίδα εξασφάλιζαν την προστασία του οικισμού, η σημαντική αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος και η επέκταση του επενδυτικού και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος έχει φτάσει στο σημείο να θέτει σε απόλυτο κίνδυνο τον αυθεντικό χαρακτήρα του ιστορικού συνόλου. Τα περισσότερα από τα λιγοστά καταστήματα της Κάτω Πόλης μετατρέπονται σε κέντρα εστίασης και αναψυχής, ενώ πολυάριθμα σπίτια μετατρέπονται σε καταλύματα.

Η κύρια απειλή για τη Μονεμβασιά βρίσκεται σήμερα σε ένα σχέδιο για τελεφερίκ που προωθείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη δημοτική αρχή. Σύμφωνα με την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία πρότεινε το Κάστρο της Μονεμβασιάς για ένταξη στο πρόγραμμα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων για το 2025 (7 Most Endangered 2025), το τελεφερίκ προφανώς συνιστά απειλή υποτίμησης της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας του συνολικού χώρου, υποβάθμισης της εμπειρίας των επισκεπτών, και διάρρηξης της ενότητας του τοπίου. Η διαθέσιμη «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» στερείται σαφήνειας και λεπτομέρειας σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στην πανίδα και τη χλωρίδα, στην ηχορύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Συνολικά, το έργο φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κερδοσκοπικά ενδιαφέροντα παρά από ζητήματα προσβασιμότητας, παρότι εντάσσεται σε πρόγραμμα που αφορά την προσβασιμότητα του χώρου από άτομα με αναπηρία.

Η απειλή που συνιστά το έργο του τελεφερίκ έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες και έχει προσελκύσει δημόσιες δηλώσεις και δελτία τύπου από μια σειρά φορέων, όπως το ICOMOS, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων και η Monumenta. Πολυάριθμοι φορείς και άτομα έχουν αναλάβει ή σχεδιάζουν να αναλάβουν μια σειρά από δράσεις για να μπορέσει η τοπική κοινότητα της Μονεμβασιάς, ο δήμος, το ελληνικό κράτος και το διεθνές κοινό να αναγνωρίσουν την απειλή που θέτει το έργο του τελεφερίκ τόσο για το περιβάλλον όσο και για την πολιτιστική κληρονομιά του Κάστρου της Μονεμβασιάς.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Πολιτισμού και Αθλητισμού προτείνει να αντικατασταθεί το σχέδιο για τελεφερίκ με σχέδιο για ανελκυστήρα επιβατών. Ένας βιομηχανικός ανελκυστήρας κατασκευάστηκε στη Μονεμβασιά πριν από μια δεκαετία για να διευκολύνει τα έργα αποκατάστασης της Άνω Πόλης. Μια φιλική προς τους επιβάτες εκδοχή του ανελκυστήρα θα προωθούσε την επιθυμητή βελτίωση της προσβασιμότητας της Άνω Πόλης. Αυτό το έργο θα πρέπει να συνδυαστεί με μελέτες και συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, με στήριξη από το Σχέδιο Διαχείρισης του Κάστρου της Μονεμβασιάς, με καταγραφή των προτεραιοτήτων αλλά και των αντιπαραθέσεων, με συγκρότηση εκ των προτέρων λεπτομερών μελετών για τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις, και με προώθηση ενός ευρύτερου διαλόγου για την προσβασιμότητα των χώρων πολιτιστικής και περιβαλλοντικής σημασίας με τους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ελλάδα.

Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος 7 Most Endangered αποφάσισε να συμπεριλάβει το Κάστρο της Μονεμβασιάς στο Πρόγραμμα 7 Most Endangered 2025 «όχι μόνο επειδή αναγνωρίζει το σαφές πρόβλημα και τον επείγοντα χαρακτήρα των άμεσων δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, αλλά και επειδή αξιοποιεί αυτή την ευκαιρία προκειμένου να διερευνήσει και να αναδείξει νέες, πιο κατάλληλες και βιώσιμες προτάσεις με ευρύτερη απήχηση διεθνώς».