52 χρόνια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου: Η Συντονιστική Επιτροπή και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός «Εδώ Πολυτεχνείο» – Οι Άνθρωποι, οι Ρόλοι και η Φωνή της Αντίστασης – Οι νεκροί
Λίγο πριν από την 52η επέτειο της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, η μνήμη του Νοέμβρη του 1973 παραμένει ζωντανή σύμβολο αντίστασης ενάντια στη στρατιωτική Δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Η κατάληψη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στις 15 Νοεμβρίου 1973, που κορυφώθηκε με την αιματοβαμμένη εισβολή των τανκς τα ξημερώματα της 17ης, δεν ήταν απλώς ένα Φοιτητικό Κίνημα. Ήταν η κορύφωση ενός ευρύτερου αγώνα για Δημοκρατία, Εθνική Ανεξαρτησία και Κοινωνική Δικαιοσύνη, με την Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης και τον αυτοσχέδιο Ραδιοφωνικό Σταθμό «Εδώ Πολυτεχνείο» να πρωταγωνιστούν ως καρδιά και φωνή της εξέγερσης.
Βασισμένοι σε ιστορικές μαρτυρίες και αρχειακό υλικό, συμπληρώνουμε εδώ το πορτρέτο αυτών των θεσμών με επιπλέον στοιχεία από χρονικά και μαρτυρίες, φωτίζοντας όχι μόνο τα πρόσωπα και τους συσχετισμούς, αλλά και τη δυναμική της άμεσης Δημοκρατίας που χαρακτήρισε την εξέγερση.
Η Γέννηση της Συντονιστικής Επιτροπής: Ένα Όργανο Άμεσης Δημοκρατίας
Η Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕ) εκλέχθηκε τη νύχτα της Πέμπτης 15 Νοεμβρίου 1973, λίγες ώρες μετά την απόφαση για κατάληψη του Πολυτεχνείου, κατά τη διάρκεια μαζικών συνελεύσεων Φοιτητών από διάφορες Σχολές. Δεν εκπροσωπούσε παρατάξεις ή κόμματα, αλλά Σχολές και Τμήματα, με δύο αντιπροσώπους ανά συνέλευση – συνολικά 32 μέλη (30 φοιτητές και 2 εργάτες), που εξελέγησαν για 24ωρη θητεία. Ο ρόλος της δεν ήταν καθοδηγητικός, αλλά συντονιστικός: Μετέφερε αποφάσεις από τις βάσεις στις συνελεύσεις, διασφάλιζε την εποπτεία και υπέβαλλε την Επιτροπή σε λογοδοσία, ενσαρκώνοντας την αρχή της άμεσης δημοκρατίας και αποτρέποντας γραφειοκρατικές παρεκκλίσεις. Πολιτικοϊδεολογικά, η σύνθεση αντανακλούσε την πολυφωνία του κινήματος: 8 μέλη από τον Ρήγα Φεραίο (ΚΚΕ εσ.), 7 από την ΑντιΕΦΕΕ (ΚΝΕ), 9 ανένταχτοι αριστεροί, 7 αριστεριστές από διάφορες ομάδες (π.χ. ΟΣΕ, Μαοϊκοί) και 1 από το ΠΑΚ (μετέπειτα ΠΑΣΟΚ). Οι εργάτες-αντιπρόσωποι, όπως ο οικοδόμος Νίκος Βουλγαράκης και ο εργάτης Γιάννης Μαγκάρεν (πιθανόν ψευδώνυμο), συμβόλιζαν την προσπάθεια σύνδεσης φοιτητικού και εργατικού κινήματος, ενώ αναφέρεται και ο Αντώνης Ταβάνης ως εκπρόσωπος της «Εργατικής Συνέλευσης».
Τα Πρόσωπα και οι Ρόλοι: Αναλυτικός Κατάλογος
Η ΣΕ απαρτιζόταν από Φοιτητές διαφόρων ιδρυμάτων. Ακολουθεί η καταγραφή ανά Σχολή/Τμήμα, βασισμένη σε αρχειακά στοιχεία:
Εμβληματικές φιγούρες περιλαμβάνουν την Πέπη Ρηγοπούλου (Χημικοί Μηχανικοί, τραυματίστηκε σοβαρά και δίδαξε αργότερα στην ΑΣΚΤ) και τον Νίκο Ρεβελάκη (ανεξάρτητος αριστερός, βασανίστηκε χωρίς να «εξαργυρώσει» τους αγώνες του).
Οι Ειδικές Επιτροπές: Η Οργάνωση της Κατάληψης
Η ΣΕ συντόνιζε πολλαπλές επιτροπές:
Διαπραγματευτές: Συμμετείχαν Κυριάκος Σταμέλος (Ηλεκτρολόγοι, απεβίωσε 2018), Κώστας Λαλιώτης (Οδοντιατρική), Στέλιος Λογοθέτης, Στέφανος Τζουμάκας (Νομική), Μίμης Ανδρουλάκης και Ιωάννα Καρυστιάνη (Νομική). Διαπραγματεύονταν με Αξιωματικούς μέχρι την τελευταία στιγμή, ζητώντας ασφαλή εκκένωση – αίτημα που τελικά απορρίφθηκε.
Τυπογραφείο: Λάκης Σταθακης (Χημικό) και Αγγελική Σωτήρη (Ιατρική), ΑντιΕΦΕΕ/ΚΝΕ, για προκηρύξεις.
Ιατρείο: Επικεφαλής Γιώργος Παυλάκης (Ιατρική, νυν ερευνητής στις ΗΠΑ), Φαρμακείο από Μέλπω Λεκατσά (Φαρμακευτική).
Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός: Η Φωνή που Έσπασε τη Σιωπή
Ο Σταθμός «Εδώ Πολυτεχνείο» ξεκίνησε στις 12:00 της 15ης Νοεμβρίου σε ένα εργαστήριο του Χημικού Τμήματος του ΕΜΠ, μεταφερόμενος αργότερα στο Μηχανολογικό. Κατασκευάστηκε εκ των ενόντων από τους Φοιτητές, με επικεφαλής τον Νίκο Χριστοδουλάκη (ΕΜΠ, ανεξάρτητος αριστερός, μεταπολιτευτικά Υπουργός του ΠΑΣΟΚ επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη). Οι κύριοι εκφωνητές ήταν η Τόνια Μοροπούλου, ο Δημήτρης Παπαχρήστος (ΑΣΟΕΕ, ανένταχτος αριστερός) και ο Λάμπρος Παπαδημητράκης (ΑΣΚΤ, νυν σκηνοθέτης), με συμμετοχή και της Μαρίας Δαμανάκη (Χημικό, ΑντιΕΦΕΕ/ΚΝΕ), Ο Σταθμός δεν ήταν απλώς μέσο ενημέρωσης: Μετέδιδε αποφάσεις της ΣΕ, συνθήματα («Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία»), εκκλήσεις για βοήθεια και αλληλεγγύη, καλώντας τον Λαό να κατέβει στους δρόμους. Λειτουργούσε στους 1.400 χιλιοκύκλους στα μεσαία κύματα, σπάζοντας το μονοπώλιο της Χούντας στα ΜΜΕ. Ακόμα και μετά την εισβολή των τανκς (3:03 π.μ., 17/11), συνέχισε για 40 λεπτά, μέχρι την σύλληψη των εκφωνητών, μεταδίδοντας μηνύματα αντίστασης.
Η Διακήρυξη: Το Μανιφέστο της Εξέγερσης
Την 16η Νοεμβρίου, περίπου 12 ώρες πριν την εισβολή, η ΣΕ κοινοποίησε σε 25 δημοσιογράφους την Διακήρυξη, διαβασμένη από την Τόνια Μοροπούλου:
«Οι φοιτητές από όλες τις σχολές […] καλούν τον Ελληνικό λαό να συσπειρωθεί γύρω τους και να αγωνισθεί μαζί τους ως την τελική νίκη.
Πρωταρχική προϋπόθεση […] την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας.
Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται […] με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα […]
Ελληνικέ λαέ, ο αγώνας γύρω από τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία σήμερα συνίσταται στις άμεσες μαζικές διεκδικήσεις […] με προοπτική τη γενική απεργία για την ανατροπή της Δικτατορίας.
Η παρουσία μας εδώ αποτελεί κέντρο συσπείρωσης, κινητοποίησης και μαζικοποίησης του λαϊκού αγώνα. Όλοι ενωμένοι στον αγώνα για τη δημοκρατία και την εθνική ανεξαρτησία».
Αυτή η Διακήρυξη, μαζί με τις εκπομπές του Σταθμού, ενέπνευσε μαζικές κινητοποιήσεις και γρήγορα εξαπλώθηκε διεθνώς, συμβάλλοντας στην πτώση της Χούντας τον Ιούλιο του 1974.
Η Κληρονομιά: Μια Επέτειος για Στοχασμό
Πενήντα δύο χρόνια μετά, η ΣΕ και ο σταθμός «Εδώ Πολυτεχνείο» υπενθυμίζουν ότι η αντίσταση γεννιέται από συλλογικές δομές και ανοιχτές φωνές. Σε εποχές όπου η Δημοκρατία δοκιμάζεται, η εξέγερση του ’73 παραμένει φάρος: Όχι ως παρελθόν, αλλά ως κάλεσμα για σήμερα. Όπως έλεγε ο Δημήτρης Παπαχρήστος, «Η φωνή μας έφτασε παντού – και αυτό ήταν η νίκη».
Μέλη της Σ.Ε. 50 χρόνια μετά…
Η Ίδρυση και οι Φωνές του Ραδιοσταθμού «Εδώ Πολυτεχνείο»
Μαρτυρίες και Ιστορικά Ρεπορτάζ
Στις 17 Νοεμβρίου 2025, 52 χρόνια μετά την αιματοβαμμένη εξέγερση, η φωνή του Ραδιοσταθμού «Εδώ Πολυτεχνείο» εξακολουθεί να αντηχεί ως σύμβολο αντίστασης και αλήθειας ενάντια στη Δικτατορία. Αυτός ο αυτοσχέδιος πομπός, κατασκευασμένος εντός ωρών από Φοιτητές του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), δεν ήταν απλώς ένα τεχνικό επίτευγμα – ήταν η καρδιά της επικοινωνίας με τον Λαό, μεταδίδοντας μηνύματα ελπίδας, αγωνίας και κάλεσμα για ενότητα. Βασισμένοι σε πρόσφατα ρεπορτάζ και μαρτυρίες, ανασυνθέτουμε εδώ την ιστορία της ίδρυσης και των εκφωνητών του, φωτίζοντας την ανθρώπινη διάσταση πίσω από τις ιστορικές στιγμές.
Η Γέννηση του Σταθμού: Ένα Τεχνικό και Πολιτικό Θαύμα σε Λίγες Ώρες
Η ιδέα για έναν Ραδιοσταθμό γεννήθηκε μέσα στην ένταση της κατάληψης του Πολυτεχνείου, που ξεκίνησε το απόγευμα της Πέμπτης 15 Νοεμβρίου 1973, ως απάντηση στην απόφαση της Χούντας για διάλυση των φοιτητικών συνελεύσεων. Οι Φοιτητές, αποκομμένοι από τα επίσημα ΜΜΕ της Δικτατορίας, χρειάζονταν έναν τρόπο να σπάσουν τη σιωπή και να κινητοποιήσουν την κοινωνία. Η Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης (ΣΕ) αποφάσισε άμεσα την εγκατάσταση ενός πομπού, εμπνευσμένοι από διεθνή παραδείγματα όπως η Deutsche Welle και η Voice of Truth.
Χρονολόγιο Ίδρυσης:
Απόγευμα 15ης Νοεμβρίου: Ο Σταθμός συναρμολογείται εκ των ενόντων στο εργαστήριο Φυσικής των Χημικών Μηχανικών, με εξοπλισμό από τα εργαστήρια Ηλεκτρολόγων-Μηχανολόγων. Ο πρώτος πομπός λειτουργεί στα 1050 kHz (ή 1400 χιλιοκύκλους σε άλλες μαρτυρίες), φτιαγμένος από τον Γιώργο Κυριακό, πρώην τεχνικό της ΕΡΤ και ικανό ραδιοτεχνίτη, με βοήθεια από Φοιτητές όπως ο Στέλιος Βίος και ο Ισραηλινός Φοιτητής «Σλόμος» (Σολομών, γνωστός για τα κόκκινα μαλλιά και τα φακίδες του).
Πρώτη Εκπομπή: Γύρω στις 12:00 ή 20:00 της ίδιας ημέρας, ο Σταθμός ξεκινά από το κτίριο Μηχανολόγων. Αρχικά ακούγεται από λίγους, αλλά σύντομα καλύπτει όλη την Αθήνα και μεταδίδεται διεθνώς μέσω ξένων σταθμών (BBC Λονδίνο, Παρίσι, Deutsche Welle Γερμανίας), φτάνοντας μέχρι το Παρίσι.
Δεύτερος Πομπός: Λίγο αργότερα, μεταφέρεται στο εργαστήριο Ηλεκτρολόγων από τον Νίκο Χριστοδουλάκη, ενισχύοντας το σήμα.
Τέλος Λειτουργίας: Συνεχίζει μέχρι τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, όταν τα τανκς εισβάλλουν στις 3:03 π.μ. Η τελευταία εκπομπή διαρκεί 40 λεπτά, κλείνοντας με τον Εθνικό Ύμνο και το μήνυμα «Ο αγώνας συνεχίζεται».
Ο Σταθμός, πρωτοποριακός «πειρατικός» πομπός, ενσάρκωνε την άμεση Δημοκρατία. Μετέδιδε αποφάσεις της ΣΕ, συνθήματα όπως «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», «Γιάνkeeς φύγετε» και εκκλήσεις όπως «Ελληνικέ λαέ, τανκς έξω από το Πολυτεχνείο με τα κανόνια στραμμένα στα παιδιά σου… Μην χύνεται άλλο αίμα!».Σημειώσεις σε πακέτα φαγητού από τον κόσμο έφταναν με προτάσεις για μηνύματα πέρα από κρατικά ή καπιταλιστικά συνθήματα, ενισχύοντας τη συλλογική φωνή.
Οι Εκφωνητές: Οι Φωνές της Αντίστασης και οι Προσωπικές Μαρτυρίες
Οι εκφωνητές, κυρίως Φοιτητές από διάφορες Σχολές, εναλλάσσονταν σε βάρδιες, μεταδίδοντας με τρέμουλα φωνή αλλά ακλόνητη αποφασιστικότητα. Ήταν η «φωνή των ελεύθερων αγωνιζόμενων Φοιτητών και Ελλήνων», όπως την χαρακτήρισε η Τώνια Μοροπούλου, και συμβόλιζαν την πολυφωνία του κινήματος – από αριστερούς μέχρι ανεξάρτητους.
Εκφωνητής
Ρόλος και Σχολή
Κλειδιά Μαρτυρίες/Ανέκδοτα
Τώνια Μοροπούλου
Πρώτη εκφωνήτρια, Φοιτήτρια Χημικών Μηχανικών, Γραμματέας ΣΕ
Διάβασε την πρώτη ανακοίνωση: «Μιλάτε στο ραδιοσταθμό των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών… Εδώ Πολυτεχνείο». Όταν έφτασε η είδηση του πρώτου νεκρού (16/11, απόγευμα), ανακοίνωσε: «Ελληνικέ λαέ, σου λέμε την αλήθεια, μας σκοτώνουν. Κατέβα στους δρόμους». Φοβόντουσαν, αλλά αρνήθηκαν να φύγουν: «Δεν παραδινόμαστε… Θα μας σκοτώσουν με το κεφάλι ψηλά». Γεννημένη στη Ρόδο, ήταν ενεργή από το 1972, επηρεασμένη από το Μάη του ’68. Σήμερα καθηγήτρια ΕΜΠ, τονίζει: «Το Πολυτεχνείο δεν ανήκει σε ιδέα ή παράταξη, αλλά στη συνείδηση των Ελλήνων».
Μίλτος Χαραλαμπίδης
Πρώτος που ανακοίνωσε το όνομα του σταθμού
Ξεκίνησε τις εκπομπές, δίνοντας το στίγμα της αντίστασης.
Δημήτρης Παπαχρήστος (Μήτσος)
Αργότερος εκφωνητής, τελευταίος πριν την εισβολή
Τραγούδησε τον Εθνικό Ύμνο στα τελευταία λεπτά: «Απόψε πεθαίνει ο φασισμός». Έφτασε Παρασκευή απόγευμα και συμμετείχε σε κρίσιμες μεταδόσεις.
Μαρία Δαμανάκη
Εκφωνήτρια, φοιτήτρια
Πρότεινε τον εαυτό της ως εκφωνήτρια· έφτασε νωρίς και κάλυψε βάρδιες, μεταδίδοντας συνθήματα όπως «Φαντάροι, αδέλφια μας, μη μας χτυπάτε».
Στέλιος Λογοθέτης
Συμμετοχή σε μεταδόσεις, Χημικοί Μηχανικοί
Δοκίμασε την πρώτη εκπομπή τηλεφωνώντας στη μητέρα του: «Μείνε στο Πολυτεχνείο», εκείνη απάντησε έκπληκτη «Πού είσαι;». Μετέδωσε όταν έμαθαν για νεκρό: «Ελληνικέ λαέ, δεν υποχωρούμε… Ας έρθουν να μας βγάλουν».
Λάμπρος Παπαδημητράκης & Γιώργος Παυλάκης
Συμμετοχή σε βάρδιες
Κάλυψαν εκπομπές, ενισχύοντας την αλυσίδα επικοινωνίας.
Η Κληρονομιά: Φόβος, Αλήθεια και Ενότητα
Οι εκφωνητές θυμούνται φόβο – προειδοποιήσεις καθηγητών για «εκκαθαρίσεις», πυρά δίπλα τους, οικογενειακές εκκλήσεις φυγής – αλλά και την απόφαση για «μάχη ύπαρξης και αξιοπρέπειας». Ο Σταθμός μετέτρεψε την κατάληψη σε λαϊκή εξέγερση, καλώντας σε γενική απεργία και ενότητα πέρα από παρατάξεις. Όπως λέει η Μοροπούλου, «Είπαμε την αλήθεια μας: Μας σκοτώνουν». Σήμερα, αυτή η φωνή υπενθυμίζει ότι η δημοκρατία χτίζεται με τόλμη και συλλογικότητα, όχι με σιωπή.
Οι Διαπραγματεύσεις και οι Διαπραγματευτές
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Συντονιστικής Επιτροπής Κατάληψης (ΣΕ) και των Αρχών της Χούντας αποτελούν ένα κρίσιμο, αλλά συχνά υποτιμημένο, κομμάτι της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Βασισμένοι σε μαρτυρίες πρωταγωνιστών, όπως αυτές του Μίμη Ανδρουλάκη στο βιβλίο του «Πριν Σβήσουν τα Φώτα – Ημέρες 1972-1973», καθώς και σε ιστορικά χρονικά, συμπληρώνουμε εδώ το πλαίσιο με συγκεκριμένα στοιχεία για τα πρόσωπα, το χρονοδιάγραμμα, τα αιτήματα, τις συζητήσεις και τα αποτελέσματα. Οι διαπραγματεύσεις δεν ήταν τυπικές συναντήσεις, αλλά επείγουσες επαφές στα τείχη του Πολυτεχνείου, εν μέσω έντασης και απειλής βίας.
Οι Συμμετέχοντες και οι Ρόλοι τους
Η Επιτροπή Διαπραγματεύσεων σχηματίστηκε ad hoc από μέλη της ΣΕ, με στόχο να διαχειριστεί τις επαφές με Στρατό και Αστυνομία. Κύριοι εκπρόσωποι ήταν:
Κυριάκος Σταμέλος (Ηλεκτρολόγος-Μηχανολόγος ΕΜΠ, απεβίωσε το 2018): Ιδεολογικά αντικομμουνιστής αλλά ενεργός αντιχουντικός, ανέλαβε ηγετικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις. Συμμετείχε σε συζητήσεις με Αξιωματικούς των τανκς, προτείνοντας λύσεις για ασφαλή εκκένωση.
Κώστας Λαλιώτης (Οδοντιατρική): Μέλος της ΣΕ από το ΠΑΚ (μετέπειτα ΠΑΣΟΚ), περιγράφεται ως ήρεμος και αποτελεσματικός διαπραγματευτής με αριστερή οικογενειακή παράδοση. Επέβαλε τον εαυτό του στις συζητήσεις, εστιάζοντας σε στρατηγικές για αποφυγή αιματοχυσίας.
Ιωάννα Καρυστιάνη (Νομική): Μέλος της ΣΕ, αρχικά ακολουθούσε οδηγίες της ΚΝΕ αλλά υπάκουσε στη συνείδησή της, απορρίπτοντας αποκλεισμούς από αποφάσεις. Συμμετείχε στην οργάνωση και τις επαφές, συμβάλλοντας στη μαζική κινητοποίηση.
Από την πλευρά των Αρχών: Διευθυντής Αστυνομίας Λ. Χριστολουκάς, ο οποίος απαιτούσε εκκένωση, και Αξιωματικοί των τανκς (π.χ. από τα AMX-30).
Ενδιάμεσοι: Πρύτανης Κωνσταντίνος Κονοφάγος (αρνήθηκε είσοδο Αστυνομίας, απειλώντας με παραίτηση Συγκλήτου) και πολιτικοί όπως ο Σωτήρης Παπαπολίτης (γιος του Σάββα Παπαπολίτη, μεσολάβησε για πολιτική στήριξη).
Το Χρονοδιάγραμμα των Διαπραγματεύσεων
Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν έμμεσα από τις 15 Νοεμβρίου και κορυφώθηκαν τις πρώτες πρωινές ώρες της 17ης:
Πέμπτη 15 Νοεμβρίου (Πρωί-Απόγευμα): Η Σύγκλητος του ΕΜΠ στέλνει έγγραφο στην κυβέρνηση ζητώντας μη επέμβαση. Η Χούντα απαντά ότι σέβεται το πανεπιστημιακό άσυλο – μια εκεχειρία που δεν κράτησε.
Παρασκευή 16 Νοεμβρίου (Βράδυ): Με εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές έξω, ξεκινούν συγκρούσεις. Περίπου στις 2-3 π.μ. (ξημερώματα Σαββάτου 17ης), με τανκς παραταγμένα, αρχίζουν επαφές στις πύλες. Οι Φοιτητές διαπραγματεύονται με Αξιωματικούς για ασφαλή έξοδο.
Ξημερώματα 17 Νοεμβρίου (3:00 π.μ.): Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται ενώ τρία τανκς εφορμούν. Ένα AMX-30 χτυπά την πύλη, τερματίζοντας βίαια τις συζητήσεις. Το κτίριο αδειάζει σε 35 λεπτά, με Φοιτητές να βγαίνουν με ψηλά τα χέρια συνοδευόμενοι από ΛΟΚ.
Τι Συζητήθηκε: Αιτήματα και Προτάσεις
Οι συζητήσεις εστίαζαν σε άμεσα μέτρα για αποφυγή βίας, εν μέσω γενικότερων αιτημάτων της εξέγερσης:
Φοιτητικά Αιτήματα: «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, ελεύθερες Φοιτητικές Εκλογές πριν τις Εθνικές, κατάργηση της Χούντας. Η Διακήρυξη της ΣΕ (16/11, ~12 ώρες πριν την εισβολή) καλούσε σε γενική απεργία και συσπείρωση.
Προτάσεις για Εκκένωση: Οι διαπραγματευτές ζητούσαν ομαλή αποχώρηση χωρίς συλλήψεις, κερδίζοντας χρόνο μέχρι το ξημέρωμα. Πρότειναν μεσολαβητές: ξένους Πρεσβευτές, Ερυθρό Σταυρό, Αρχιεπίσκοπο. Επαφές με πολιτικούς (Κανελλόπουλος, Μαύρος, Παπασπύρου) για στήριξη, αλλά θεωρήθηκαν μη ρεαλιστικές.
Προτάσεις από ΚΚΕ/ΚΝΕ: Μέσω Μπάμπη Δρακόπουλου, προτάθηκε περιορισμός σε φοιτητικά αιτήματα και διαπραγμάτευση για απόσυρση, ώστε να αποφευχθεί αιματοχυσία – απορρίφθηκε ως υπονόμευση της δυναμικής.
Από Πλευράς Αρχών: Απαιτούσαν άμεση εκκένωση, αρνούμενοι εγγυήσεις. Ο Πρύτανης Κονοφάγος αρνήθηκε είσοδο Αστυνομίας, απειλώντας με παραίτηση.
Τα Αποτελέσματα: Αποτυχία και Συνέπειες
Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν, οδηγώντας σε βίαιη καταστολή. Δεν υπήρξε συμφωνία για ασφαλή έξοδο· η εισβολή προκάλεσε νεκρούς (πρώτοι θάνατοι στις 18:45 την Παρασκευή σε συγκρούσεις), τραυματίες και μαζικές συλλήψεις. Η εξέγερση διευρύνθηκε στους δρόμους, οδηγώντας σε κήρυξη Στρατιωτικού Νόμου. Πολιτικά, αποδυνάμωσε το «φιλελευθεροποιητικό» πείραμα Μαρκεζίνη, επιταχύνοντας την πτώση της Χούντας (Ιούλιος 1974). Σύμφωνα με μαρτυρίες, αποκάλυψαν διχασμούς στην Αριστερά (π.χ. απουσία καθοδήγησης ΚΚΕ). Σήμερα, παραμένουν σύμβολο της άμεσης Δημοκρατίας ενάντια στην τυραννία, με τον Ανδρουλάκη να τονίζει: «Η επιτυχία στη μαζική κινητοποίηση, αλλά αποτυχία στη διατήρηση της κατάληψης». Αυτά τα στοιχεία βασίζονται σε αρχειακά κείμενα και μαρτυρίες, φωτίζοντας πώς οι διαπραγματεύσεις, παρόλο που σύντομες, αντανακλούσαν την αποφασιστικότητα των Φοιτητών.
Οι Νεκροί της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 οδήγησε σε βίαιη καταστολή από τις δυνάμεις της Χούντας, με αποτέλεσμα πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Σύμφωνα με την επίσημη έρευνα του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά (1974-1975), εντοπίστηκαν 18 επιβεβαιωμένοι νεκροί, ενώ η μελέτη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ, 2004, από τον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη) καταγράφει 24 επώνυμους νεκρούς και 16 ανώνυμους, συνολικά 40 θύματα. Οι θάνατοι προκλήθηκαν κυρίως από πυροβολισμούς αστυνομικών ή στρατιωτικών, ξυλοδαρμούς, δακρυγόνα που οδήγησαν σε καρδιακά επεισόδια, ενώ κανένας δεν σκοτώθηκε εντός του κτιρίου του Πολυτεχνείου – οι περισσότεροι στους γύρω δρόμους. Οι ηλικίες κυμαίνονται από 5,5 έως 76 ετών, με θύματα Μαθητές, Φοιτητές, Εργάτες, ηλικιωμένους και ακόμα έναν αλλοδαπό.
Παρακάτω παρουσιάζεται η πλήρης λίστα των 24 επωνύμων νεκρών, βασισμένη σε ιστορικές μαρτυρίες και επίσημες έρευνες, με λεπτομέρειες για ηλικία, επάγγελμα, τόπο κατοικίας και συνθήκες θανάτου (όπου είναι διαθέσιμες). Η σειρά ακολουθεί χρονολογικά τα γεγονότα.
Α/Α
Όνομα
Ηλικία
Επάγγελμα/Κατάσταση
Τόπος Κατοικίας
Συνθήκες Θανάτου
1
Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου
57
Δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου)
Άγιος Μελέτιος, Αθήνα
Στις 16/11/1973, 20:30-21:00, στη διασταύρωση Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, υπέστη έμφραγμα από δακρυγόνα Αστυνομίας κατά διαδηλωτών. Μεταφέρθηκε στον ΕΕΣ, όπου πέθανε.
2
Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη
17
Μαθητής
Λευκάδος 7, Αθήνα
Στις 16/11/1973, 21:30-21:45, στη διασταύρωση Αβέρωφ & Μάρνη, πυροβολήθηκε θανάσιμα στην καρδιά από φρουρά Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στον ΕΕΣ και μετά νεκρός στο Ρυθμιστικό Κέντρο.
3
Σωκράτης Μιχαήλ
57
Εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας
Περιστέρι Αττικής
Στις 16/11/1973, 21:00-22:30, μεταξύ Μπουμπουλίνας & Σόλωνος, υπέστη απόφραξη στεφανιαίας από δακρυγόνα. Μεταφέρθηκε ημιθανής στον ΕΕΣ, όπου πέθανε.
4
Toril Margrethe Engeland του Per Reidar
22
Φοιτήτρια (Νορβηγίδα)
Molde, Νορβηγία
Στις 16/11/1973, 23:30, πυροβολήθηκε θανάσιμα στο στήθος από φρουρά Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο Ακροπόλ και μετά νεκρή στον ΙΚΑ.
5
Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη
26
Ιδιωτικός υπάλληλος
Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα (από Πύργο Ηλείας)
Στις 16/11/1973, 23:30, πυροβολήθηκε θανάσιμα στο κεφάλι από φρουρά Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στον ΕΕΣ και μετά νεκρός στο Ρυθμιστικό Κέντρο.
6
Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα
22
Φοιτητής Παντείου
Πλατεία Κουντουριώτου 7, Κουκάκι (από Πάτρα)
Στις 16/11/1973, 24:00, στην περιοχή Καλλιδρομίου & Ζωσιμάδων, πυροβολήθηκε θανάσιμα στον τράχηλο από αστυνομία. Πέθανε στο πρόχειρο ιατρείο Πολυτεχνείου, μεταφέρθηκε στον ΙΚΑ.
7
Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου
35
Οικοδόμος
Περιστέρι Αττικής (από Καλάβρυτα)
Στις 16/11/1973 βράδυ, στην περιοχή Πολυτεχνείου, επηρεάστηκε από δακρυγόνα και ξυλοκοπήθηκε από αστυνομικούς με ράβδους. Πέθανε στις 19/11/1973 από ρήξη αορτής κατά μεταφορά στον ΕΕΣ.
8
Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου (Γεωργαράς)
31
Ιδιωτικός υπάλληλος
Εξωχώρα Ζακύνθου
Στις 16/11/1973 βράδυ, στην περιοχή Πολυτεχνείου, ξυλοκοπήθηκε από αστυνομικούς με ράβδους, υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Πέθανε στις 19/11/1973 στο Θεραπευτήριο Πεντέλης από εγκεφαλικό.
9
Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου
24
Εργάτης
Χρηστομάνου 67, Σεπόλια (από Παρθένι Θεσσαλονίκης)
Στις 17/11/1973 πρωί, στην πλατεία Βάθης, πυροβολήθηκε στην κοιλιά από στρατιωτική περίπολο. Πέθανε στις 19/11/1973 στο Ρυθμιστικό Κέντρο.
10
Αικατερίνη Αργυροπούλου (σύζ. Αγγελή)
76
Συνταξιούχος
Κέννεντυ & Καλύμνου, Άγιοι Ανάργυροι
Στις 17/11/1973, 10:00, στην αυλή σπιτιού της, πυροβολήθηκε στην πλάτη. Νοσηλεύτηκε έναν μήνα στην Παμμακάριστο, πέθανε Μάιο 1974 από τραύμα.
11
Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος
19
Οικοδόμος
Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο
Στις 17/11/1973, 10:15, στην Πατησίων (μεταξύ Αελλώ & Ελληνίς), πυροβολήθηκε από περίπολο πεζοναυτών. Πέθανε στις 30/11/1973 στο ΚΑΤ.
12
Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου
23
Ηλεκτρολόγος
Χίου 35, Αιγάλεω (από Πειραιά)
Στις 17/11/1973, 10:30, σε ταράτσα πλατείας Αιγύπτου 1, πυροβολήθηκε στο κεφάλι από στρατιωτική φρουρά ΟΤΕ (ανθυπολοχαγός Ι. Λυμπέρης). Μεταφέρθηκε στην Παντάνασσα.
13
Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου
16
Μαθητής
Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα (από Πειραιά)
Στις 17/11/1973, 10:30-11:00, στη διασταύρωση Πατησίων & Κότσικα, πυροβολήθηκε στην κοιλιά από στρατιωτική φρουρά ΟΤΕ (Ι. Λυμπέρης). Πέθανε στο ΚΑΤ.
14
Δημήτριος Παπαϊωάννου
60
Διευθυντής Ταμείου Αλευροβιομηχάνων
Αριστομένους 105, Αθήνα
Στις 17/11/1973, 11:30, στην πλατεία Ομονοίας, υπέστη έμφραγμα από δακρυγόνα. Πέθανε στον ΕΕΣ.
15
Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου
47
Εφοριακός υπάλληλος
Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο
Στις 17/11/1973, 12:00, μέσα σε αυτοκίνητο στα Νέα Λιόσια, πυροβολήθηκε θανάσιμα στο κεφάλι. Πέθανε αυθημερόν στο Ρυθμιστικό Κέντρο.
16
Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου
17
Εργαζόμενη μαθήτρια
Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος (από Αμπελάκια Αιτωλοακαρνανίας)
Στις 17/11/1973, 12:00, σε ταράτσα σπιτιού της, πυροβολήθηκε στην πλάτη. Πέθανε από τραύμα.
17
Δημήτρης Θεοδωράς του Θεοφάνους
5,5
Παιδί
Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου
Στις 17/11/1973, διέσχιζε με μητέρα του διασταύρωση Ορεινής Ταξιαρχίας & Παπάγου στου Ζωγράφου, πυροβολήθηκε.
18
Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας
43
Ταχυδακτυλουργός (Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας)
Μύρωνος 10, Άγιος Παντελεήμων, Αθήνα
Στις 17/11/1973, στη διασταύρωση Χέυδεν & Αχαρνών, πυροβολήθηκε ενώ βάδιζε.
19
Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος
59
Συνταξιούχος εφοριακός
Νάξου 116, Αθήνα
Στις 18/11/1973, στη διασταύρωση Δροσοπούλου & Κύθνου, πυροβολήθηκε ενώ βάδιζε.
20
Ανδρέας Κούμπος του Στεργίου
63
Βιοτέχνης
Αμαλιάδος 12, Κολωνός
Στις 18/11/1973, στη διασταύρωση Γ´ Σεπτεμβρίου & Καποδιστρίου, πυροβολήθηκε.
21
Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου
20
Ηλεκτρολόγος
Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα
Στις 18/11/1973, στη διασταύρωση Πατησίων & Στουρνάρη, πυροβολήθηκε ενώ βάδιζε.
22
Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου
44
Δικηγόρος
Φερών 5, Αθήνα
Στις 18/11/1973, στη διασταύρωση Πατησίων & Γλάδστωνος, πυροβολήθηκε.
23
Ευστάθιος Κολινιάτης
47
Άγνωστο
Νικοπόλεως 4, Καματερό
Στις 18/11/1973, ξυλοκοπήθηκε ή πυροβολήθηκε.
24
Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου
22
Φοιτητής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Παν. Πατρών
Άνω Αλισσός Αχαΐας
Συμμετείχε σε κατάληψη Παν. Πατρών· συνθήκες θανάτου άγνωστες, σχετίζεται με τα γεγονότα.
Αυτή η λίστα βασίζεται σε νεκροτομές, νοσοκομειακά αρχεία και μαρτυρίες, και διαψεύδει μύθους περί “μη υπαρκτών νεκρών”. Οι περισσότεροι θάνατοι οφείλονται σε πυρά Αστυνομίας/Στρατού, ενώ κάποιοι σε δακρυγόνα ή ξυλοδαρμούς. Η έρευνα του ΕΙΕ τονίζει ότι οι αριθμοί ποικίλλουν λόγω αρχικών λαθών, αλλά οι 24 είναι πλήρως τεκμηριωμένοι.
