28η Οκτωβρίου 1940: Η Πάτρα ήταν η πρώτη πόλη της Ελλάδας που βομβαρδίστηκε αλλά και η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τους Κατακτητές…!
Στην Πάτρα και κάτω από την Πλατεία Ψηλά Αλώνια, υπήρχε κλειστό και ξεχασμένο ένα πολεμικό καταφύγιο. Κατασκευάστηκε το 1930 για να καταφεύγουν στο εσωτερικό του οι κάτοικοι του κέντρου αν η πόλη βομβαρδιζόταν.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Πάτρα, πρώτη απ’ όλες τις ελληνικές πόλεις, βομβαρδίστηκε αιφνιδιαστικά από ιταλικά βομβαρδιστικά. Οι άνθρωποι τρομαγμένοι έτρεχαν να προφυλαχτούν όπου μπορούσαν και αρκετοί βρήκαν προστασία μέσα στις στοές του καταφυγίου. Πολλοί Πατρινοί που δεν πρόλαβαν, σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν από τις ιταλικές βόμβες και πολλά κτίρια καταστράφηκαν.
Το “Στρούμπειο” Δημοτικό Σχολείο Πατρών
Ας ακούσουμε την αφήγηση του Παναγιώτη Γεωργόπουλου, μαθητή τότε της Τετάρτης Δημοτικού. «Στις 8 το πρωί ξεκίνησα από το σπίτι μου, που τότε βρισκόταν στην οδό Παπαρρηγόπουλου, στο κέντρο της πόλης, για να πάω με τα πόδια στο Σχολείο μου το “Στρούμπειο” Δημοτικό Σχολείο, που βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Μαιζώνος και Σατωβριάνδου. Φθάνοντας στην Πλατεία Όλγας, σταμάτησα στο περίπτερο του Τσακανίκα, που βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Ρήγα Φεραίου και Κολοκοτρώνη. Εκεί συζητούσαν κάποιοι άνδρες γύρω από το περίπτερο και άκουσα τη λέξη “Πόλεμος”. Συνέχισα τη διαδρομή μου για το Σχολείο και πριν μπούμε στις αίθουσες, την ώρα δηλαδή της προσευχής, μας έβγαλε λόγο μία δασκάλα. Θυμάμαι και το όνομά της, η κυρία Κλεονίκη. Μας μίλησε για την Πατρίδα μας, την Ελευθερία, για τον Πόλεμο που είχε κηρυχθεί, αλλά και για αγώνες. Όμως, εμείς δεν ξέραμε τι πάει να πει Πόλεμος, δεν τα ξέραμε αυτά, δεν τα καταλαβαίναμε. Στο πρώτο διάλειμμα, λίγο μετά τις 9 το πρωί, θυμάμαι την πρώτη εικόνα. Εκεί είδα σε μία γωνία του προαυλίου τον συμμαθητή μου τον Λορέντζο, που ήταν Ιταλοπατρινός, να τον έχουν στριμώξει κάποια παιδιά και να τον βρίζουν, χωρίς όμως να τον προπηλακίζουν. Μόλις πήγα να τον πλησιάσω, γιατί πάντα τον έβλεπα με καλή διάθεση, ακούσαμε έναν βόμβο να έρχεται από τον ουρανό, χωρίς να ξέρουμε τι είναι. Σε λίγο είδαμε να εμφανίζονται πάνω από τα κεφάλια μας αεροπλάνα. Είχαμε ακούσει για αεροπλάνα, αλλά τα βλέπαμε για πρώτη φορά. Τότε αποσπάστηκε η προσοχή μας από τον Λορέντζο και κοιτούσαμε συνεχώς προς τον ουρανό. Βλέποντας λοιπόν τα αεροπλάνα, διακρίναμε στην ουρά τους έναν σταυρό και πιστέψαμε πως ήταν ελληνικά. Έτσι αρχίσαμε να τα χαιρετάμε, φωνάζοντας ταυτόχρονα “ζήτω”. Το βλέμμα μου είχε “κολλήσει” πάνω στα αεροπλάνα, που πετούσαν στο ύψος της ακτογραμμής της Πάτρας. Εκείνη τη στιγμή, βλέπω να πέφτει από ένα αεροπλάνο ένα μαύρο πράγμα και φωνάζω: “Κάποιος πήδηξε από το αεροπλάνο”. Δεν πήγε το μυαλό μας ότι ήταν βόμβα, που ξεκίνησε να πέφτει. Τελικά, ήταν η πρώτη βόμβα που έπεσε στην Πάτρα, κοντά στην Αγγλικανική Εκκλησία, στη διασταύρωση των οδών Αγίου Ανδρέου και Σατωβριάνδου. Μέχρι να συνειδητοποιήσουμε τι είχε γίνει, η βόμβα είχε πέσει. Ακούσαμε έναν τρομερό θόρυβο και είδαμε μία μαύρη στήλη καπνού, σαν πίδακας. Ταυτόχρονα, άρχισαν να σπάνε τα τζάμια του Σχολείου και να τραυματίζονται παιδιά. Τότε δημιουργήθηκε πανικός και τα περισσότερα παιδιά άρχισαν να κλαίνε. Εγώ, όμως, όχι. Δεν φοβήθηκα, γιατί πίστεψα πως ήταν κανονιά από τα αντιαεροπορικά που είχαμε ακούσει ότι είχαν τοποθετηθεί στον κυματοθραύστη του λιμανιού. Αμέσως μετά πήγα στην αίθουσα, πήρα τη σάκα μου και έφυγα από το Σχολείο».
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι ο πατέρας του Παναγιώτη εκτελέστηκε αργότερα από τους Ιταλούς Φασίστες λόγω των αριστερών του ιδεών. Και να ήταν μόνο αυτός! Χιλιάδες οι εκτελεσμένοι και οι απαγχονισμένοι αγωνιστές στην Πάτρα και στην υπόλοιπη Ελλάδα από τους κατακτητές στην διάρκεια της τετράχρονης ιταλογερμανικής Κατοχής που ακολούθησε. Αν μάλιστα προσθέσουμε σ’ αυτούς και τους νεκρούς, τους φυλακισμένους και τους εξορισμένους των μετακατοχικών χρόνων, βαρύς είναι ο φόρος αίματος που πλήρωσε ο αγωνιζόμενος λαός μας. Που το μόνο «λάθος» του ήταν ότι αγωνίστηκε παλικαρίσια, για Ελευθερία αρχικά, και για Δικαιοσύνη στη συνέχεια. Τότε θερίστηκε ο ανθός της χώρας, το πιο αγνό κομμάτι της, που έγινε στην συνείδηση του Ελληνικού λαού η αιώνια τιμή του. Θερίστηκε από τους κατακτητές αλλά και από τους δοσίλογους, τους Ταγματασφαλίτες, τους Χίτες και τους γερμανοντυμένους, την αιώνια ντροπή αυτής της χώρας.
Μετά το τέλος της Κατοχής το πολεμικό καταφύγιο σφραγίστηκε από το μεταπολεμικό δοσιλογικό Κράτος, στην προσπάθειά του να ξεχαστεί οτιδήποτε θύμιζε την ηρωική Αντίσταση του Ελληνικού λαού κατά του Φασισμού. Παρέμενε λοιπόν σφραγισμένο και μόνο οι άνθρωποι εκείνης της γενιάς γνώριζαν την ύπαρξή του. Οι νεότεροι περνούσαν μπροστά από την είσοδό του χωρίς να έχουν την παραμικρή ιδέα ότι δίπλα τους υπήρχε ένα υπόγειο κτίσμα που έσωσε τις ζωές πολλών πατρινών, ίσως και των γονιών τους ή των παππούδων τους. Όλα αυτά μέχρι το 2014, όταν η Δημοτική αρχή αποφάσισε να ζωντανέψει το ιστορικό αυτό καταφύγιο και να το παραδώσει κάποια στιγμή μαζί με την ιστορία του στους σημερινούς πολίτες της Πάτρας. Οι διάδρομοι, οι στοές και τα δωμάτια του καταφυγίου καθαρίστηκαν από την σκόνη του χρόνου και της λήθης. Το φως του ήλιου εισχώρησε μέσα του μαζί με το φως της αλήθειας. Μιας αλήθειας που μιλούσε για χρόνια σκοτεινά κατοχικά αλλά και χρόνια φωτεινά αγωνιστικά. Τότε που ο λαός μας έγραψε το έπος της μεγαλύτερης Αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη. Της δικής μας Εθνικής Αντίστασης! Και κάτι ακόμη που αξίζει να αναφερθεί.
Η Πάτρα, μπορεί να είχε την ατυχία να είναι η πρώτη πόλη που βομβαρδίστηκε, είχε όμως και την μεγάλη τιμή να είναι η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε. Είναι η Τριπολιτσά της Αντίστασης!
Από τον ηρωικό ΕΛΑΣ και συγκεκριμένα από το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Οι αντάρτες του 12ου Συντάγματος κατεβαίνοντας από το Παναχαϊκό Όρος απελευθέρωναν μία-μία τις συνοικίες της Πάτρας. Αχάια Κλάους, Εγλυκάδα, Γηροκομειό. Στις 3 Οκτώβρη του 1944 πολιόρκησαν τους Γερμανούς που είχαν κλειστεί μέσα στο βυζαντινό κάστρο της πόλης μαζί με τους Έλληνες συνεργάτες τους. Για την ιστορία να πούμε εδώ ότι στο ίδιο κάστρο είχαν κλειστεί και οι Τούρκοι μαζί με πολλούς κοτσαμπάσηδες, όταν ο Κολοκοτρώνης κίνησε από την Βοστίτσα (Αίγιο) για να την απελευθερώσει. Τότε ο Γέρος του Μωριά δεν κατάφερε να το εκπορθήσει και έφυγε οργισμένος λέγοντας το περίφημο «Φωτιά και Τσεκούρι στους προσκυνημένους». Γι αυτό η Πάτρα ήταν η τελευταία πόλη που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό, το 1828, ενώ θα μπορούσε να είναι η πρώτη. Δεν έγινε όμως το ίδιο με την απελευθέρωση από τον φασιστικό ζυγό. Όταν οι αντάρτες βρήκαν τους Γερμανούς κλεισμένους στο κάστρο και επειδή αρνήθηκαν να παραδοθούν, ένας Ελασίτης ανέβηκε στο καμπαναριό του γειτονικού Ναού Παντοκράτορος και από εκεί ψηλά με το οπλοπολυβόλο του άρχισε να θερίζει τους έγκλειστους. Τότε αυτοί αναγκάστηκαν να βγουν από την κρυψώνα τους και ακολούθησε μάχη στην κοντινή πλατεία Αγίου Γεωργίου, δίπλα στο Αρχαίο Ωδείο. Οι Γερμανοί μαζί με τους ντόπιους συνεργάτες τους κατηφόρισαν την οδό Αγίου Νικολάου και κατευθύνθηκαν προς το λιμάνι της Πάτρας για να αποχωρήσουν με πλοίο. Είχαν μάλιστα σκοπό να το ανατινάξουν κατά την αποχώρηση αλλά ένα άλλο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, γνωρίζοντας τις συνήθειες των Γερμανών, έφτασε από το Αίγιο έγκαιρα και τους εμπόδισε. Έτσι δεν ανατινάχτηκε το λιμάνι της Πάτρας όπως τόσα άλλα. Ξημερώνοντας η 4η Οκτωβρίου 1944 βρήκε την Πάτρα ελεύθερη, πρώτη αυτή τη φορά. Ο λαός πλημμύρισε τους δρόμους της πόλης και έραινε με λουλούδια τους ήρωες αντάρτες ενώ ο θρυλικός Αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης έβγαζε λόγο στον ενθουσιασμένο κόσμο από κεντρικό κτίριο.
Υ.Γ: Στο Καταφύγιο εκτός από το ιστορικό και αρχειακό υλικό που θα φιλοξενείται σε μόνιμη βάση, έχει διαμορφωθεί και μία «εικαστική διαδρομή», η οποία διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες. Την Κατοχή, την Αντίσταση και την Απελευθέρωση. Σύλλογοι, φορείς, Σχολεία και μεμονωμένοι πολίτες το επισκέπτονται και μεταλαμβάνουν από το ηρωικό ποτήρι των αγώνων και των θυσιών του αγωνιστή λαού μας. Έτσι παραμένει ζωντανή η Ιστορία και εμπνέονται οι νέοι για τους καινούργιους αγώνες που μέλλονται να ‘ρθούν!
Για όποιον έχει ζήσει στην Πάτρα έχει σίγουρα άλλη συναισθηματική φόρτιση το κείμενο καθώς αναφέρει οδούς Πλατείες Συνοικίες, Σχολεία και στενοσόκακα που όλα……… είχαν την δική τους ιστορία…
